Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg‘ona filiali mavzu

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
FARG‘ONA FILIALI





MAVZU: Koder, Shifrator, deshifrator, multipleksor-demultipleksorlar tadqiqi
Bajardi: 716-19 guruh talabasi Mamatqulov N.R


Laboratoriya ishi 4.
Мavzu: Koder, Shifrator, deshifrator, multipleksor-demultipleksorlar tadqiqi
Ishdan maqsad: Mavzuga oid bilimlari tavsiya etilgan tegishli adabiyot hamda darsda qayd etilgan blimlar asosida hisobot tuzish va tushuntirib berish.
Nazariy qism:
Deshifratorlar va shifratorlar raqamli kodlarni ơzgartirish uchun xizmat qiladi.Deshifrator n kirishga va 2n chiqishga ega bơlgan kombinatsion qurilmabơlib, kirishdagi har bir kod kombinasiyasiga mos ravishda chiqishlardan faqat bittasida «1» signali xosil bơladi. Deshifratorlarning bir pog’onali yoki parallel` (eng tez turi), piramidal va kơp pog’onali turlari mavjud. Shifrator – deshifratorga nisbatan teskari funksiyani bajarish uchun xizmat qiladi, yani xar bir aktiv kirishga shifrator chiqishida mos kod xosil qilinadi.




Shifratorlar va ularning ishlash printsiplari
Shifrator (CD- coder) - kirish yo`lidagi birlik signalni n razryadli ikkilik kodga aylantiradigan EXM ning aniq uzelidir.
Boshqacha qilib aytganda shifrator 10- lik kodni 2-lik kodga aylantirib berish uchun xizmat qiladigan operatsion elementdir. Shuning uchun shifratorlar raqamli texnikaning va EXMlarning kiritish qurilmalarida o'nlik kodlarni ikkilik kodlarga o'zgartirishda keng qo'llaniladi.
Shifratorning kirish va chiqish yoo'llari soni m=2n munosabat bilan belgilanadi.
Shifratorni ishlash printsipini ko'rib chiqamiz. Unda kirish signallari sifatida х,...,х ikkilik o'zgaruvchilar qatnashadi. Ular mos ravishdagi klavishalarni bosganda paydo bo'ladi. Quyida shifratorning o'tish jadvalini keltiramiz.
Shifratorning o'tish jadvali.

12.1-jadval

O'nlik son	KIrish kodi						Chiqish kodi
	Х4	Х3	Х2	Х1	Х0	Й2	Й1	Й0
*	0	0	0	0	0	0	0	0
0	0	0	0	0	1	0	0	0
1	0	0	0	1	0	0	0	1
2	0	0	1	0	0	0	1	0
3	0	1	0	0	0	0	1	1
4	1	0	0	0	0	1	0	0

Unda o'zgaruvchilar mustaqil xisoblanadi va 2⁵+1=32+1=33 kombinatsiyani qurish imkonini beradi. Lekin, ikki va undan ortiq klavishalarni bosishni taqiqlovchi chegara qo'yilganda, unda 32-tadan 6-ta mumkin bo'lgan kirish kombinatsiyalari qoladi. Bunday mos chegaraga kirish kodi “n –dan 1” yoki unitar deyiladi. Jadvalda bosilgan klavishaga «1» va bosilmagan klavishaga «0» mos keladi. Jadvaldan ko'rinib turibdiki, agar

«1» х₁ yoki х₃ kirish yo'lida paydo bo'lsa, й ikkilik o'zgaruvchi «1» qiymatini qabul qiladi. Qolgan barcha kombinatsiyalarda й=0 bo'ladi, yaoni mantiqiy tilda:
y= х+ х=
Xuddi shunday:
y = х+ х= ;
y= х

Ushbu tengliklar asosida shifratorni «YOKI» bazisida (pastki rasmda), shuningdek «VA» bazisida qurish mumkin.

Ayrim hollarda bir necha klavisha bir vaqtda bosilganda, shifrator maksimal nomerga ega bo'lgan klavishani tanlaydigan sxemani qo'llash talab etiladi. Bunday shifrator prioritetli shifrator deb ataladi. U «n-dan x-ning» o'zgarishini 8421 kodga aylantiradi.
Pastdagi prioritetli shifratorning o'tish jadvali keltirilgan. Unda maksimal nomerli kirishdagi o'zgaruvchi maksimal prioritetga ega, «1»-dan o'ngdagi dioganalda kirishdagi o'zgaruvchilar qiymati – chiqish kodini aniqlamasligi kerak.
Prioritetli shifratorning o'tish jadvali 12.2-jadval

O'nli son	Kirish kodi						Chiqish kodi
	Ф4	Ф3	Ф2	Ф1	Ф0	Й2	Й1	Й0
*	0	0	0	0	0	0	0	0
0	0	0	0	0	1	0	0	0
1	0	0	0	1	*	0	0	1
2	0	0	1	*	*	0	1	0
3	0	1	*	*	*	0	1	1
4	1	*	*	*	*	1	0	0

Prioritetli shifratorni oddiy shifrator asosida xam qurish mumkin. Buning uchun oldindan «5-dan X» kirish kodini х,..., х orqali «5-dan 1» kodiga o'zgartirish kerak. Kirishdagi o'zgaruvchi Ф maksimal prioritetga ega, ya’ni boshqa o'zgaruvchilarga bog'liq emas. Shuning uchun Ф= х. Xar qanday boshqa chiqishdagi o'zgaruvchi х «1» qiymatini qabul qiladi, agarki birorta xam katta kirish yo'liga Ф, ж = (и + 1),3 mantiqiy «1» Ф= 1 bo'lgan taqdirda. Ya’ni:

х= Ф;

;

;

.
Ko'rsatilgan algoritmni amalga oshiruvchi parallel prioritetli shifratorning sxemasi quyidagi ko'rinishga ega:

Ushbu sxemaning afzallik tomoni, barcha kirish yoo'llaridagi signal tarqalishini bir xil saqlab turishdir. Kamchiligi esa, ko'p kirish yo`liga ega bo'lgan «YOKI-EMAS» elementlarini qo'llanilishining majburligidir. 1-rasm. Shifratorga misol sifatida to'qqizta . kirish yo`liga ega bo'lgan prioritetli shifrator K555IV3 standart mikrosxema misol bo'ladi.

Men bu labaratoriya ishida koderlar va shifratorlarning ishlash prinsiplari bilan tanishdim . Ular haqida tushunchalarga ega bo’ldim va koderlarning chinlik jadvalini o’rganib chiqdim . Shifrator bu kirish yo’lidagi birlik signalni n razryadli ikkilik kodga aylantiradigon EHM ning aniq uzeli hisoblanar ekan . Sodda til bilan aytganda shifrator 10 lik kodni 2 lik kodga aylantirib berish uchun xizmat qilar ekan. Shuning uchun shifrator raqamli texnikada keng qo’llaniladi. Shifratorning kirish va chiqish yo’llari sonini m=2*n munosabat bilan belgilar ekanmiz. Shifratorning signallari sifatida x_{0 , … ,} x₄ ikkilik o’zgaruvchilar qatnashadi. Ular mos ravishda klavishlarni bosganda paydo bo’ladi . Ikki va undan ortiq klavishlarni bosishni taqiqlovchi chegara qo’yilganda , unda 32 tadan faqat 6 ta mumkin bo’lgan kirish kombinatsiyalari qoladi . Bunday mos chegara kirish kodi n dan 1 yoki unitary deyilar ekan . Bosilgan klavishga “ 1 ” va bosilmagan klavishga esa “ 0 ” mos keladi . Shularga asoslangan holda shifratorni “ yoki “ bazisida , shuningdek “ va “ bazisida qurish ham mumkin ekan . Ayrim hollarda bir necha klavishlar bir vaqtda bosilganda shifrator maksimal no’merga ega bo’lgan klavishni tanlaydigon sxemani qo’llash talab etiladi . Bunday shifrator Prioritetli shifrator deb ataladi . U n dan x ning o’zgarishini 8421 kodga aylantiradi . Prioritetli shifratorni oddiy shifrator asosida ham qurish mumkin ekan . Buning uchun oldindan “ 5 dan X “ kiish kodini x₀ , … , x₄ orqali “ 5 dan 1 “ kodiga o’zgartirish kerak . Kirishdagi o’zgaruvchi Ф₄ maksimal prioritetga ega , yani boshqa chiqishdagi o’zgaruvchi x_i “ 1 ” qiymatini qabul qiladi , agarki birorta ham kata kirish yo’liga Ф_j = (i +1) . Ya’ni :

х= Ф;