Mundarija: Kirish i-bob. Qo’qon xonligining siyosiy tarixi va markaziy davlat boshqaruv

2.2 Ma'muriy boshqaruvda unvon va mansablar faoliyati.
O’zbek davlatchiligi tarixi Orta Osiyo hududida turli davrlarda mavjud bo'lgan davlatlar o'zining ichki va tashqi siyosatini murakkab boshqaruv tizimiga asoslanib idora etgan. Bu jarayonlarda markaziy boshqaruv tizimi bilan qatorda mahalliy boshqaruv tizimi ham muhim o'rin tutgan. Bu boshqaruvni amalga oshirishda bu tizimda faoliyat yuritgan unvon va mansablarni aniqlab olishimiz kerak.
Birinchi navbatda,Qo'qon xonligi mahalliy boshqaruv tizimida birinchi mansabdor shaxs xususida xonlik tarixiga oid tadqiqotlarda turlicha fikrlar ilgari surilgan. Jumladan , T.Beysimbiyev xonlikdagi viloyatlarni hokimlar yoki voliylar boshqargan degan fikrni bildirib,” ayrim hollarda markaziy boshqaruv tizimidamuhim o'rin tutgan amaldorlar - otaliq, qo'shbegi, devonbegi, parvonachi, xazinachi va dodgoh mansabidagilar ham xonlikdagi ma'muriy- hududiy birlik bo'lgan viloyatlarni boshqarishi mumkin edi” ,-deb yozadi. Ba'zi tadqiqotchilar viloyat hukmdorlarini hokimlar deb atashgan. Jumladan, A.P.Qayumov o'z tadqiqot ishida xonlikda “ viloyatlarni hokimlar boshqarar edi”-deb yozgan. Xonlikdagi mahalliy boshqaruv tizimi tepasida turgan viloyat boshliqlarining “hokim” deb atalishi xususida mahalliy muarrixlarning XIX asrda yozilgan Qo'qon xonligiga oid asarlarida juda ko'p ma'lumotlar keltirilgan. “Ansob us-salotin...” asar muallifi Mirzo Olim Mushrif Qo'qon xoni Sheralixonning hukmron doira vakillari bilan kengashib,Marg'ilon viloyatiga yangi hukmdor tayinlashi haqida yozar ekan, quyidagilarni qayd etadi: “ Arkoni davlat bilittifoq maslahat qilib,. Yusuf mingboshini Marg'ilonga hokim qildilar”.90
Shu o'rinda viloyat hokimlarining qo'shbegi,devonbegi, parvonachi mansabidagilari va o'z amallari doirasida davlatning ichki va tashqi siyosatida muhim rol o'ynagan va muayyan e' tibor qozonganlar. Ularning ayrimlariga ba'zi siyosiy ijtimoiy-
Beysimbiyev.T.”Tarixi Shaxruxi”-kak istoricheskiy istochnik.-s.70.
Qayumov.A.Qo'qon adabiy muhiti.b.30.