Mundarija kirish I. Bob she’riy san’atlar

Yozuv asosidagi she’riy san’atlar

Yozuv – axborot yetkazish ehtiyoji tufayli yaratilgan insoniyat tarixidagi eng buyuk kashfiyotlardan biri ekanligini bilamiz. Yozuv biz talaffuz qilayotgan tovush yoki tovushlar yig`indisining o‘ziga xos suratirdirki, mazkur yig`indi ma’lum voqea yoki hodisa haqidagi xabarni o‘ziga xos yozma tarzda keying avlodga, boshqa manzildagi kishilarga yetkazish vositasi hisoblanadi. Yozuv oddiy axborotdan tashqari yozma adabiyotda badiiy informatsiyani, ma’lum bir voqia-hodisa natijasida paydo bo‘lgan ichki kechinmalarni, his-tuyg`ularni obrazli bayon qilish vositasi hamdir. Bundan tashqari, shoirlar harflarning o‘ziga xos turli shakllari, yozuv ustida bajarilishi mumkin bo‘lgan turli amallar yordamida ham san’at yaratadilarki, shuning uchun bularni yozuv asosidagi san’atlar nomi bilan bir guruhga jamlash mumkin. Biz yozuv asosidagi san’atlar sirasiga istixroj, musahhaf, tajnisis xat, qalb, muqatta, muvassal, raqto, xayfo, jomi’ ul- huruf, hazf kabilarni kiritdik<sup>8</sup>. Albatta, A.Husayniyga tayanilgan bu ro‘yxatni ham boshqalar kabi qat’iy hukm sifatida qabul qilish to‘g`ri bo‘lmaydi.
Ilmi badi’ bilan shug`ullangan olimlarning arab alifbosi asosida yaratilgan san’atlarni harfiy san’atlar nomi bilan alohida guruhlaganlar. Xususan, “So‘z san’ati so‘zligi” muallifi harfiy san’atlar haqida umumiy ma’lumot berib, “Mumtoz adabiyot vakillari arab harflarining o‘zia xos shakllaridan badiy tasvir jarayonida poetik vosita sifatida istifoda etgan. Natijada ularning aksariyati barqaror poetik obraz qiyofasini kasb etgan”⁹, – deyish bilan yozuv, xususan, arab harflari asosida yuzaga keluvchi san’atlarni alohida guruhlarning mantiqiy asosi mavjudligini va shunga ko‘ra, yozuv asosidagi san’atlarning tavsiflarini tartibli tarzda o‘rganishning dolzarbligini ifoda etadi.
Biz yuqorida aytib o‘tgan san’atlarning shartliligini aytib o‘tdik. Shartlilik shundan iboratki, alifboning o‘zgarishi bilan mazkur san’atlarning ayrimlari qisman, ayrimlari esa tamoman o‘zining estetik funksiyasini yo‘qotadi. Chunki ularda faqat arab alifbosidagina yaratish mumkin bo‘lgan san’atlar talaygina. Biroq bu san’atlar tariximizda arab alifbosi amalda bo‘lgan davrlarda yaratilgan so‘z san’ati na’munalarining badiiy-estetik qimmatini belgilashda, shoir badiiy mahoratini baholashda muhim ahamiyatga ega. Jumladan, Atoulloh Xusayniy ta’rif berganlarini ko‘rib o‘tamiz.