Murakkab sharoitlarda neft va gaz quduqlarini qazish

I.2. Quduq haqida tushunchalar

Q uduq qachon va qayerda qazilganligi to‘g‘risida aniq ma’lumot yo‘q, lekin qadim zamonlardan insonlar quduqlar qazib, undan suv, tuz va boshqa xomashyo olishgan. Hozirgi kunlarda ham mamlakatimiz xududlarini, shahar va qishloqlarini ichimlik, ma’dan va minerallashgan suvlar bilan ta’minlash dolzarb masala bo‘lib kelmoqda. Undan tashqari ekin maydonlarini sug‘orish uchun chuqurligi 150-4000 metrgacha bo‘lgan 150000 ga yaqin quduqlar qazilgan va qazilmoqda. Shulardan 6000 dan ortig‘i (20 metrdan 1570 metrgacha) Mirzacho‘l xududiga to‘g‘ri keladi.

Burg’ilash qudug‘i yerning tog‘ jinslar(tuproq)ini burg‘ilab o‘tadigan, uzunligi diametriga nisbatan bir necha marotaba katta bo‘lgan silindirik tog‘ inshoati hisoblanadi va (skvajina) quduq deb ataladi. I.1-rasm. Quduq tabiiy ko’rinishi.

Quduqlar silindrga o‘xshash tik, qiya va gorizontal xolatlarda barpo qilinadigan va bir necha yillar foydalaniladigan tog‘ qurilmasidir. Uning diametri 0,25 metrdan 1 metrgacha va undan ham ortiqroq bo‘lishi mumkin. Quduqlarning chuqurligi har xil bo‘ladi: sayoz – 2000 m gacha, o‘rta – 4500 m gacha, chuqur – 6000 m gacha, o‘ta chuqur 6000 metrdan chuqurroq. O‘zbekistonning Farg‘ona neft gaz o‘lkasida 6800 metrli quduq qazildi (2016 yil). Dunyoda burg’ilash qudug‘ining chuqurligi 10000-15000 metrni tashkil etagan va (Rossiyaning Skola yarim orolidagi quduq chuqurligi 13000 metrdan ortiq) undan chuqurroq bo‘lishi mumkin. Burg’ilash qudug‘ining chuqurligi oshishi bilan uning harorati, bosimi oshib boradi. Masalan, chuqurligi 13000 metr bo‘lgan burg’ilash qudug‘ining harorati 220 °C ga, bosimi esa 135 MPa ga tengligi qayd etildi. Bu quduqning asosiy maqsadi chuqurlikda joylashgan foydali qazilmalarni qidirish, yer ostining geologik, fizik parametrlarini, mineral, neft va gaz xom ashyolarning paydo bo‘lishini, hamda tarqalish qonuniyatlarini, ularni ilmiy va amaliy maqsadlarda o‘rganishga qaratilgan. Quduqlarni burg’ilash quruqlikda va dengizda amalga oshiriladi.