Mustaqil ish mavzu: Qadimgi dinlar: Buddizim, Braxmanizim, Konfutsiylik. Normatov Akmal va Isoqov Zoxidjon

Budda haykali, Tayland.

Buddizm yoki Buddaviy dini - dharmik din hamda falsafiy oqimdir. U shuningdek Budda Dharma (sanskrit tilida "Uygʻonganning ta’limoti") deb ham ataladi.
Buddaviy dini payg'ambari - mil. avv. V asrda Siddharta Gautama; keyinchalik Gautamani "Budda" - uni maqomi bilan atay boshlashgan.

Buddizm asoschisining shaxsi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buddizm tarixi tadqiqotchilari mavjud manbalar asosida bu oqim asoschisi real tarixiy shaxs ekanligini taʼkidlaydilar. Bu taʼlimot toʻgʻrisida xabar beruvchi adabiyotlarda u Siddxartxa, Gautama (Gotama), Shakyamuni, Budda, Tadxagata, Jina, Bxagavan kabi ismlar bilan zikr etiladi. Bu ismlar maʼnolari quyidagicha: Siddxartxa — shaxsiy ism, Gautama — urugʻ nomi, Shakyamuni — "Shakya qabilasidan chiqqan donishmand", Budda — "nurlangan", Tadxagata — "shunday qilib, shunday ketgan", Jina — "gʻolib",

Bxagavan — "tantana qiluvchi". Ular ichida eng mashhuri "Budda" boʻlib, shundan ushbu dinga buddizm nomi berilgan.

Brahmanizm, barahmanlik — qad. hind dini. Veda dinmasosida miloddan avvalgi 1-ming yillikning boshida paydo boʻlgan. B.ning muqaddas adabiyotiga vedalar va ularga yozilgan juda koʻp sharhlar (brahmanlar, arnyaklar, upanishadlar) kiradi. B.da veda dinidagi koʻpgina xudolarning taʼsiri deyarli yoʻqqa chiqib, asosan 3 xudo: Braxma, Shiva va Vishnu eʼtiborli hisoblangan. Brahma olamni yaratuvchi va boshqaruvchi, Vishnu — olamlarni saqlab qoluvchi va muhofaza qiluvchi, Shiva — hamma mavjudotni yakson etuvchi xudo deb tushunilgan. B.da ilgarigi totemistik tasavvurlarning qoldigʻi sifatida hayvon (sigir, maymun)larni, ayrim oʻsimliklarni va boshqalarni ilohiylashtirish mavjud. B.da butun borliq xayoliy boʻlib, jonli narsalar, jumladan inson ham qayta tirilish xususiyatiga ega deb qaralgan. Brahma belgilagan hayot meʼyorlari, qonunning bajarilishi yoki bajarilmasligiga qarab inson axloqiga baho berilgan. B. taʼlimotiga koʻra, jonni xalos qilish, uni bundan keyingi qayta paydo boʻlishdan saqlab qolishning birdanbir yoʻli jonning Brahma bilan qoʻshilib ketishidir. Bunga erishmoq uchun Brahmaning ilohiy mohiyatini toʻla bilib olish, fikrni xudoga qaratish va tashqi olamdan butunlay voz kechish talab etilgan. B. ijtimoiy hayotni, jumladan davlatni ham Brahmaning ijodi, davlat arboblarini esa inson qiyofasidagi xudolar deb hisoblar edi.
Miloddan avvalgi 6—5-asrlarda buddizm vujudga keldi va B.ga qarshi kurash olib bordi. Buddizmga qarshi kurash jarayonida va uning bevosita taʼsirida B. astasekin hinduizmta aylanib ketdi.