N. M. Kayumova

balki boshqalar manfaati uchun  harakat qilishi) 

uslubini qo'llash zaruriyatini qo'yadi.

Bu jihat -   pedagog bolaning ustidan  hukmronlik qilishdan, 

uni  nazorat  qilish,  zo'ravonlik,  kuch  ishlatishdan  voz  kechib, 

tarbiyalanuvchiga  uning  xohishiga  ko'ra  erkin  tanlash  huqu- 

qini beradi.

Bunda:

Kattalarning hissiy-shaxsiy muloqotini shakllantirish;

Bola  va  pedagog  o'rtasidagi  hissiyot  shaxsiy munosabatla- 

rini rivojlantirish;

Munosabatlar  tizimining  o'zaro  hurmat  tarzda  shakllanti- 

rishga e'tibor qaratiladi.

III. Ijtimoiy pedagogik yondashuv tamoyili:

Bolaning  tengqurlari  va  kattalar  bilan  munosabatining 

o'zaro  hurmat  doirasida  bo'lishi  bolaning  tizimli  o'zaro  mu- 

nosabatlarda  o'zining  "Men"  mezoni  bo'yicha  shaxsiy  rivoj- 

lanishinmg  ijtimoiy faolligi  ko'rsatkichida  muhim  omil  hisob­

lanadi. Bu asosan 5 boshqichda amalga oshiriladi.

1-bosqich  -   oiladagi  muhit.  Bolani  o'rab  turgan  muhit  bi­

lan o'zaro munosabatlarining amaliy harakatlari va kattalarga 

(ota-ona, enaga va boshqalar) to'liq qaram ekanligi bilan aniq- 

lanadi. Bolaning faolligi muhitga bo'lgan ehtiyojni qondirishiga 

yo'naltiriladi.

2-bosqich  -   vaziyatdagi  voqelik  -   bolani  bo'lib  o'tayotgan 

hodisalardan  ajrala  olmasligi  va  uni  vaziyatga  to'liq  qaram- 

ligi  bilan  tavsiflanadi.  Bunda  muhit  alohida  ahamiyatga  ega 

bo'ladi.

3-bosqich -  vaziyat ustidagi voqelik -  bolani vaziyatlar oqi- 

mi  ta'siridan  chiqish  va  o'zining  aqli  yordamida  vaziyatni  tu- 

shunib ish tutishi bilan xarakterlanadi.

4-bosqich  -   o'zidagi  voqelik -   bola  o'z  vaziyatlari  modelini 

tayyorlab,  atrofdagi  kattalar va tengdoshlari bilan  ish yuzasi­

dan munosabatlar o'rnatib, o'z "men’lni namoyish etadi.

5-bosqich  -   bolaning  boshqadagi  voqelik va  o'zining  qadr- 

qimmatini tan olishga intilishi bilan belgilanadi.

63

---

Ijtimoiy  pedagogik  yondashuvning  mazmuni  -   bola  to­

monidan  insoniyat  o'zlashtirilishini  ta'minlovchi  rivojlanish- 

ni  amalga  oshirishdir.  Bunday  yondashuv  ta'lim  berish  jara­

yonini  yakuniy  natijasiga  bola  shaxsining  axloqiy,  ma'naviy 

o'zgarishlarini tubdan isloh qilishdir.

IV.  Psixologik yondashuv asoslari -  bola shaxsini rivoj- 

lantirishda 

-   psixologik qo'llab-quvvatlash  muhim  ahamiyat 

kasb  etadi.  Bu  yondashuv  -   bolaning  muammolarini  tushu- 

nishi, qabul  qilish va uni hal qilishda yordam berishdir.  Uning 

asosiy  maqsadi  -   bola  va  kattalar  o'rtasidagi  kundalik  peda­

gogik munosabatlarda yuzaga keladigan hissiy-shaxsiy muno- 

sabatlarni rivojlantirishdir.

Psixologik yondashuv jarayonida tarbiyachi-pedagog:

- Bolaga o'ziga va pedagogga bo'lgan ishonchni oshira borib, 

unga samimiylik, g'amxo'rlik va mehr-muhabbat namoyon eta­

di;

-  Bolaning  o'z-o'zini  baholashni  mustahkamlash  va  aha- 

miyatni  oshirish  maqsadida  uning yutuqlarini  ongli  ravishda 

ta'kidlaydi;

- Bolada xato qilish qo'rquvini bartaraf qilib, unda ijobiy his­

siy bo'shliq yaratadi;

-  Bolaning  omadsizliklariga  diqqatni  to'xtatmay  tushunib 

(norozilik  bilan  emas}  qaraydi,  uning yechimini  topishda  bo­

la bilan birga harakat qiladi. Bunday yondashuv asosida shaxs­

ga yo'naltirilgan o'zaro munosabatlar tizimida “katta bola" mu­

nosabatlar yo'nalishlaridan biri bo'lib, har bir inson va ayniqsa, 

ta'lim  oluvchilar xatolar va ularni to'g'irlash huquqiga  egadir­

lar.

-  Bolani  tarbiyalamaydi,  balki  uning  muammolarini  birga 

hal qilib yo'l ko'rsatadi.

Psixologik  qo'llab-quvvatlash  pedagog  va  bola  o'rtasidagi 

hissiy-shaxsiy munosabatlarni rivojlantirishga olib keladi.

V.  Tubdan  o'zgartirilgan  o'qitish  tamoyili.  Bola  va  pe­

dagogning  hamkorlikdagi  tubdan  o'zgartirilgan  (ko'rgazmali

-   rivojlantiruvchi)  pedagog  va  bola  shaxsini  mustaqil  tarbi-

---

yalashga  yo'naltirilgan  faoliyati,  qaysiki  shaxsiy  mazmunini 

hayotiy bo'shliqda  qimmatli  ahamiyatga ega bo'lgan,  pedagog 

va bolaning universallashtirilgan tizimi.

Tubdan o'qitish quyidagi yondashuvlarni nazarda tutadi:

-  Ijtimoiy pedagogik yondashuv;

-  Gnoseologik  (bilish  faoliyati)  yondashuv  o'qitish  jarayoni 

mohiyatini anglash jarayonidan olib  chiqadi va yuzaga kelgan 

anglash faoliyatini modifikatsiyalaydi (variatsiyalaydi)

-  Psixologik  yondashuv  -   insonning  rivojlanishi  va  bilim­

larni  o'zlashtirishi  psixologik  nazariy  bilimlarni  yuzaga  olib 

chiqadi.

-  Aqliy faoliyat yondashuvi:  (P.Ya.  Galnerin,  N. F. Talo'zin)  - 

rivojlantiruvchi faoliyatni amalga oshiradi;

-  Akmeologik yondashuv -   (grekcha so'zdan olingan bo'lib, 

yuqori  nuqta,  yuksalish,  yaxshi  payt va  o'qish  degan  ma'noni 

bildiradi)

Uning asl  mohiyati  -   o'qitish  shaxsning hayotiy dunyosiga, 

pedagog va  bolaning mavjud hayotiy mazmunini  o'zgartiradi, 

o'ziga  xoslik  takrorlanmaslik  kabi  amaliy  vazifalarni  bajara- 

di. Hmni o'rgatishga o'tish - bu inson tafakkuri uchun obyektiv 

bo'lgan olamni anglashdir.