Нафас олиш тизими анатомияси, физиология ва функциялари. Режа: Нафас олишнинг аҳамияти

Бронхлар. Трахея 5 кўкрак рўпарасига келиб ўнг ва чап бронхларга бўлинади. Бронхлар 7 ёшгача тез ўсиб, ўпка тўқимасига кириб, худди дарахт шохига ўхшаб, жуда кўп майда бронхларга тармоқланади ва бора-бора альвеола пуфакчаларини ҳосил қилади.
Ўпка. Ўпка бир жуфт бўлиб кўкрак қафасининг икки томонида жойлашган бўлиб, ўнг ва чап ўпкадан иборат бўлади. Ҳар бир ўпка конуссимон бўлиб, устки қисми, учи, пастки қисми эса асоси дейилади. Болаларнинг ёши ортиши билан ўпканинг оғирлиги ва ҳажми ортиб боради. Янги туғилган болаларда икки ўпканинг оғирлиги 50-57 г, 1-2 ёшда 225 г, 5-6 ёшда 350 г, 9-10 ёшда 395 г, 15-16 ёшда 690-700 г, катталарда эса 1000 г. бўлади. Ўпка ҳажми янги туғилган болаларда 70 см³, 1 ёшда 270 см³, 8 ёшда 640 см³, 12 ёшда 680 см³, катта одамда эса 1400 см³ бўлади.
Ўпканинг ўсиши асосан, альвеола ҳужайраларининг ортиб бориши
Янги туғилган болаларда альвеолаларнинг ҳажми 0,5мм, 3-4 ёшда 0,12 мм, 15 ёшда 0,17 мм келади. Янги туғилган ўғил ва қиз болаларда нафас олиш қорин типида, яъни асосан диафрагма ҳисобига бўлади. Кўкракнинг юқори қисмлари ҳаракати жуда кам бўлади. Бола 2 ёшдан тик юра бошлаши билан кўкрак қафаси вертикал ҳолатда кўпроқ бўлиб, болада кўкрак типидаги нафас олиш тараққий эта бошлайди. Боланинг 3 ёшидан бошлаб кўкрак типидаги нафас олиш вужудга кела бошлайди. Болаларда нафас олиш катталарга нисбатан тез ва юзаки бўлади. Боланинг ёши ортиши билан ўпканинг ҳаво сиғими ортиб боради.
Ўпка махсус парда ёки плевра билан қопланган бўлади. Плевранинг бир варағи кўкрак нафаси билан диафрагманинг ички томондан қоплаб турса, иккинчи варағи ўпкани ўраб туради ва бу варақлар ўпка олди ёнида бир-бири билан билинмай қўшилиб кетади. Ёпиқ турадиган варақлар орасида тиришсимон бўшлиқ плевра бўшлиғи бўлади, унда бир оз миқдорда суюқлик бўлади, шу суюқлик варақаларни намлаб туради ва бир -бирига ишқаланишга йўл қўймайди.
1.Ўпканинг тириклик сиғими. Кучли нафас олганда ўпкага кирган ҳавонинг умумий миқдори ўпканинг тириклик сиғими деб аталади.
Бунда: нормал нафас олиш. 500 мл
резерв нафас олиш ва нафас чиқариш 1500 мл
қолдиқ ҳаво 1500 мл
Янги туғилган болалар ҳар нафас олганда 15-20 мл, 6 ойликда 35-50 мл, 1 ёшда 60 мл, 2 ёшда 115 мл, 6 ёшда 130 мл, 11 ёшда 160-170 мл, 14 ёшда 225 мл, каталар эса 500 мл нафас олади.
Ҳар бир одамда ўпканинг тириклик сиғими унинг бўйига, оғирлигига ва ёшига боғлиқ бўлади.
Ўпканинг тириклик сиғими ёш болаларда қуйидагича бўлади. Янги туғилган болаларда ўпканинг тириклик сиғимини аниқлаш қийин уни фақат 3-4 ёшда аниқлаш мумкин.
3-4 ёшда 400-500 мл
5-6 ёшда 800-1000 мл
8-10 ёшда 1350-1500 мл
14 ёшда 1800-2200 мл
15 ёшда 2500 мл
Катта ёшдаги нормал одамларда бу кўрсатгич 3000-3500 мл яхши спортчиларда 5000-6000 мл гача бўлади.
Ўпканинг тириклик сиғими спирометр асбобида аниқланади.