Namangan muxandislik-pedagogika

Elektr sxemalarni tuzilishi. Elektr zanjirlarning ulanish sxemasi elektrosxema deyiladi. Sxemada elektr zanjir elementlari shartli belgilar bilan tasvirlanadi. Shartli belgilar elektr osxemaning uzilgan xolati uchun chiziladi. Apparatning hamma elementlari (kontaktlari, chulg’ami) bir xil harf-raqam belgi bilan belgilanadi. Elektr sxemalar tuzilishiga ko’ra printsipial (yoyilgan) va montaj (yig’ish) sxemalariga bo’linadi. Printsipial sxemada uning har bir elementi o’zining ulanish tartibiga ko’ra ko’rsatiladi. Bunda elementlarning xaqiqiy turish jo yi hisobga olinmasdan, ularning ishlash printsipini oson tushuntirish ko’zda tutiladi. Montaj sxemada apparatlar va ularning elementlari o’zlarining xaqiqiy turish joylarida ko’rsatiladi. Elektr sxemalar bosh va boshqarish zanjirlardan iborat bo’ladi. Boshqarish zanjiri sxemada bosh zanjirga nisbatan ingichka chiziq bilan ko’rsatiladi. Boshqarish sxemalari elementlarining shartli belgilari ilova 1 da keltirilgan.

2. 
   Elektr yuritmalarni ishga tushirish usullari
   

Elektr yuritmalarni tok, tezlik va vaqt asosida ishga tushirish mumkin.

tushiriladi.

Tok asosida ishga tushirish sxemasi rasm 11-1 da keltirilgan. Sxemada TR1 va TR2 tok relelari va ularning kontaktlari. TK1 va TK2 tezlashtirish kontaktor-lari va ularning kontakt-lari. R, R1 va R2 rezis- torlar. Bunday sxemalarda dvigatel ishga tushirish knopkasi orqali (K ulanadi) to’la qarshilik bilan ishga
Rasm 11-1. Tok asosida boshqarish sxemalari (a, b), tezlashtirish kontaktorlarining boshqarish sxemasi (v).
Dvigatel aylanish tezligini ortishi bilan yakor (rotor) toki kamaya boradi va uning minimal qiymatida birinchi tok relesi (TR1) yakorini tortib turolmay uni qo’yib yuboradi. Bunda uni ajratuvchi kontakti tutashib birinchi tezlashtirish kontaktoriga (TK1) tok beradi natijada, uni birlashtiruvchi kontakti (TK1) yopilib rezistorni (R) bir qismini shuntlaydi. Bunda yakor (rotor)
zanjiriga ikkinchi tok relesi TR2 ulanadi. Ikkinchi tok relesini (TR2) yakor (rotor) toki minimalgacha kamayganda u ham yakorini qo’yib yuboradi, ajratuvchi kontakti tutashib ikkinchi tezlashtirish kontaktoriga (TK2) tok beradi, uni ham birlashtiruvchi kontakti (TK2) yopilib rezistorni qolgan qismi shuntlanib, tashqi qarshilikni (R) cxemadan to’liq chiqaradi, dvigatel tabiiy xarakteristikada nominal yuklama toki bilan turg’un xolda ishlay boshlaydi.