Намду илмий ахборотномаси

Ключевые слова: фотосинтез продуктивность, биохимические показатели, рост, развитие, сбор, засоленные посевы, Африканское просо, кормовая культура.


AFRICAN MILLET-A PROMISING FORAGE CROP

Yunusov Oybek Khabibullayevich Gulistan State University

Abstract: This article presents information on photosynthetic and biochemical indicators of growth and development of African millet (Pennisetum glaucum) in the Syrdarya region. As an object of research, the feed of African millet-1 line L-3 varieties was taken. The study was conducted on a saline field of the farm of LLC "Energo naslchorva" of the Khavast district of the Syrdarya region. Under these conditions, the height of the plant was 148-150 cm, and the surface of the leaf plate was 1231.84-1666.8 cm2 in one plant during the flowering period. It was found that the net productivity of photosynthesis during maturation is 3.2-4.2 g / m2, per day. From a hectare receive 19-21 c / ha of grain and 300-320 c / ha of green mass. It is noted that the content of pistachios in grain is 11.97%, fat-8.5%, clippings-7.37, ash-1.57%.
Key words: photosynthesis productivity, biochemical parameters, growth, development, harvesting, saline crops, African millet, forage crop.
Кириш
Аҳолини озиқ овқатга бўлган талабини қондириш ҳозирги куннинг долзарб масалаларидан бири бўлиб қомоқда. “Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мўлжалланган стратегияси” да аҳоли сонининг ўсиши, иқлимнинг кескин ўзгариши аҳолини озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашга таъсир этувчи асосий омиллардан эканлиги қайд этилган. Мазкур стратегияда бошоқли дон экинлари ҳосилдорлиги 2025 йилга бориб ўртача 70 ц/га, умумий экин майдонлари таркибида озуқа экинлари майдонлари улушини 12 % етказиш ва чорвачилик маҳсулдорлигини ошириш муҳим стратегик вазифалар сифатида белгилаб берилган.
Маълумки, чорвачилик соҳасини янада ривожлантириш биринчи навбатда озуқа базасини мустаҳкамлаш, унинг сифатини яхшилаш билан боғлиқ. Бу ўринда озуқабоп шўрга, қурғоқчиликка чидамли африка қўноғи (Pennisetum glaukum) муҳим аҳамият касб этади. Африқа қўноғи марварид қўноғи деб ҳам аталади. Дунё бўйича донли экинлар, жумладан, шоли, буғдой, маккажўхори, жўхори, арпадан кейин олтинчи ўринни эгаллайди. Нигерия, Судан, Самали, Марокко, Эфиопии Ҳиндистон мамлакатларида 27 млн.гектар экин майдонлрида экилиб, ҳосилдорлик ўртача 0,6-0,7 т/га, Ҳиндистонда 1,5- 2,5 т/га ташкил этган [1].
Кейинги йилларда Африка қўноғига бўлган қизиқиш МДҲ, жумладан Россияда ортиб бормоқда. Олиб орилган кўп йиллик селекция ишлари натижасади Россияда Африка қўноғининг Pt 11 (conoidum), Pt 225 (conoidum) Pt 248 (milo) Pt 226 (cylindrum) каби коллекцион намуналари танлаб олиниб, Гусо, Согур янги навлари яратилган. Мазкур навлардан ўртача гектаридан 52,2 т яшил масса ва 1,23 т дон олинган [2,3].
Африка қўноғи интродукция қилинган. Унинг коллекцион нав намуналари билан олиб борилган селекция ишларини натижасида “Хашаки-1” нави яратилган [4] Сирдарё вилояти шароитида Африка қўноғининг MC 94 C 2, RCB-IC-956, CB 8735, HHVBC Tall, IP 1350, IP 19586, RCB-IC-956 каби коллецион намуналари танлаб олинган [5,6].
Республикамизнинг турли тупроқ иқлим шароитида Африка қўноғининг ҳосилдорлиги ва биокимёвий кўрсаткичларини ўрганиш натижасида Тошкент вилояти шаротида 140 ц/га яшил масса, 21,3 ц/га дон олинган бўлса, Қорақалпоғистонда ушбу

кўрсаткичлар 120 ц/га ва 18,6 ц/га ҳосил олинган. Дон таркибидаги оқсил миқдори Тошкент вилоятида 13,4 % га тенг бўлган бўлса Қорақолпоғистонда 11,86% ни ташкил этган [7].

Ўсимликларнинг галоаккумулятивлик (туз туплаш) хусусиятлари муҳим физиологик ва биокимёвий кўрсаткичлардан бўлиб уларнинг шўрга чидамлигини белгилаб беради. Маълум бўлишича Африка қўноғи вегетация даврида гектаридан 282,15 кг тупроқ шўрланиш даражасига таъсир этувчи тузларнинг ўзлаштирган, ушбу тузнинг 1,6 кг/га хлор ионига тегишли эканлигини қайд этилган. Озуқабоп экинлардан бўлмиш тритикалега нисбатан 8 баробар кўп хлор ионини ўзлаштирганлиги аниқланган [8].
Ушбу маълумотлардан Африка қўноғи озуқабоп ва фитомелиорант ўсимликлардан экинлардан эканлигини кўрсатмоқда. Лекин, Сирдарё вилояти шароитида Африка қўноғининг фотосинтетик ва биокимёвий имкониятлари тўлиқ ўрганилмаганглиги эътироф этган ҳолда мазкур тадқиқотни ўтказишга жазм қилдик.