Navlarning yomonlashib borish sabablari Mexanik ifloslanish Biologik ifloslanish

Mexanik ifloslanish. Navning urug’iga boshqa nav yoki ekinlarning urug’i tasodifiy aralashib qolishi mexanik ifloslanish deyiladi. Bu xildagi ifloslanish nav buzilishining asosiy va jiddiy sabablardan bo’lib, nav tozaligining pasayib ketishiga sabab bo’ladi.

Akademik P.I.Lisisinning aytishicha, navning ifloslanishi uning ham biologik, ham ishlab chiqarish nuqtai nazaridan o’limini bildiradi.

Mexanik ifloslanish boshqa o’simlik turlari va navlar bilan ifloslanishdan iborat. Mexanik ifloslanishni o’rganishda aralashmaning muayyan sharoitda biologik moslashganligi, ko’payish koeffisiyenti, yonma yon o’sganda ular o’rtasida sodir bo’ladigan o’zaro munosabatlar hisobga olinishi zarur.

Mexanik ifloslanishlar o’tmishdosh ekinni hisobga olmaslik, urug’ni saqlash, tashish va ekish jarayonida sodir bo’ladi.

Ishlab chiqarish sharoitida urug’lik maydonlarida boshqa tur va turkumlarning (masalan, kuzgi bug’doyga javdarning, yumshoq bug’doyga qattiq bug’doyning, suliga arpaning) aralashib qolishi xavflidir. Bularning ayrimlari biologik jihatdan ancha chidamli bo’lib, ko’payish koeffisiyenti kattadir. Ularning miqdori qisqa muddatda tez ortadi. Donni saralaganda begona urug’larning hammasini ajratib olish qiyin. Natijada donning texnologik sifati ham yomonlashadi.

Asosiy nav ekin maydonlarida nav va tur aralashmalarining o’sishi va rivojlanishini kuzatish natijasida ularda bitta umumiy muhim xususiyat borligi aniqlangan; deyarli hamma aralashmalar (boshqa ekin xillari, tur xillari yoki navlar) odatda ertaroq pishadigan va baland bo’yli bo’ladi. Ular asosiy ekinga nisbatan tezroq o’sadi va rivojlanadi. Bu holat kuzgi bug’doyni-javdar bilan, qattiq bug’doyni yumshoq bug’doy bilan, bahori bug’doyni o’rtapishar va kechpishar navlarini arpaning va tariqning-ertapishar va balandroq bo’yli tur xillari va navlari bilan ifloslanishda kuzatiladi.

Kuzgi bug’doy javdar bilan dastlabki ifloslanish davrida javdar o’simliklar soni kam bo’lganda, ularning tez o’sishi natijasida, ular yuqori yarusga (balandroqqa) chiqib, hyech qanday to’sqinlikka uchramay, normal hosil qiladi. Keyingi yillarda ekinda javdar o’simliklarining soni ko’payib borishi bilan ular kuzgi bug’doy o’simliklarini o’sishiga to’sqinlik qilib ularni siqib chiqardi.