Navoiy Davlat Pedagogika Instituti Magistratura bo’limi,,Aniq va tabiiy fanlar o’qitish metodikasi’’ (Fizika va astranomiya)mutaxasisligi 1-bosqich magistranti Xudoyberdiyev Vahobjon Shuxratovichning

Navoiy Davlat Pedagogika Instituti Magistratura bo’limi ,,Aniq va tabiiy fanlar o’qitish metodikasi’’ (Fizika va astranomiya)mutaxasisligi 1-bosqich magistranti Xudoyberdiyev Vahobjon Shuxratovichning ,,Atom energiyasidan foydalanish istiqbollari mavzusini o’qitish uslubiyoi’’ magistirlik desertatsiyasi mavzusiga ilmiy asosnoma.
Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi kunda zamon zivojlanishi va sivilizatsiyaning taraqqiy etishi natejasida elektr energiyasiga bo’lgan talab oshib bormoqda vaxolanki elektr energiyasini olish uchun boshqa bir energiya turidan foydalanish kerak. Hozirda muqobil energiyadan foydalanish uchun ko’plab izlanishlar olib borilmoqda va bularning natijasida ,,shamol energiyasi’’ ,,quyosh energiyasi’’ va ,,atom energiyasi’’ dan foydalanishni butun dunyo o’z oldiga maqsad qilib olmoqda . Birgina ,,Atom energiyasi’’ni oladigan bulsak , biz bilamizki bizda elektr energiyasini asosiy qismini ,,GES’’ va ,,GIES’’ lardan olinadi . bunda issiqlik energiyasi sifatida ,,Tabiiy gaz’’ , ,,Ko’mir’’ va ,,Neft ‘’ maxsulotlaridan yoqilg’i sifatida foydalaniladi. Energiya o’lchoviga ko’ra bir gramm uran atomidan olingan issiqlik miqdori qirq tonna ko’mir yongandagi issiqlik miqdoriga tenglashar ekan. Bundan ko’rinib turibdiki ,,muqobil energiya ‘’ turlaridan foydalanish davlatni moddiy bazasini tejabgina qolmay insonlarning jismoniy mehnatini osonlashtiradi.
Ishning maqsadi: Uzoq vaqt davomida fanda atom-materiyaning bir bo’linmas qismi , ,,dunyo tuzulishining eng elementar g’ishtchalari’’ degan fikr xukmronlik qilib keldi.
XIX-asrga oxiriga kelib bir qator tajribalar yordamida atom tuzilishi haqida yangicha tasavvurlar uyg’ona boshladi . Bunda birinchi bo’lib atom tuzilishi haqidagi tasavvurni Rezerford taqdim etdi ,bunga kura atomning eng kichik soxasida musbat zaryad joylashgan bo’lib , uning atrofida atomning butun sohasida manfiy zaryadli elektron bulutlari joylashgan bo’ladi . Keyinchalik planetar model o’zining so’zini aytti bunda atom markazida musbat zaryad joylashgan bo’lib atrofida orbita bo’ylab aytanayotgan elektronlardan tashkil topgan. Keyinchalik Fermi, Jalio-Kyuri va Savich , Gan, Shtrasman, Frish v Maytnerlarning tajribalari va izlanishlari natijasida neytronlar bilan bombardimon qilingan og’ir yadrolar uni ikki qismga bo’linishi aniqlandi.
Boshqariladigan bo'linish zanjir reaksiyalarini amalga oshirish uchun qo’llaniladigan qurilmani yadroviy reactor deb ataladi.
Yadroviy energiyadan foydalanishga asoslangan qurilmalarning asosiy qismi yadroviy reaktordir. Misol tariqasida atom elektr stansiyasini (AES) ishlash prensipi bilan tanishaylik . Zanjir bo’linish reaksiyasida ajralayotgan energiya aktiv zonani aylanib yuradigan energiya eltuvchiga o’tadi. Issiqlik eltuvchi bu energiyani issiqlik almashgichdagi suvga beradi , natijada suv bug’ga aylanadi. Bug’ esa o’z navbatida generatorning tarkibiy qismi bo’lgan turbinani harakatga keltiradi. Turbinadan o’tgan bug’ kondensorda suvga aylanib , yana issiqlik mashinasiga boradi shu tariqa yadroviy energiya elektr energiyasiga aylantiriladi. Biz o’z fikr- mulohazalarimiz orqali o’quvchi yoshlar, talabalar hamda keng jamoatchilikga elektr energiyasini ishlab chiqishda atom energiyasidan foydalanish ona yerimizning tabiiy boyliklaridan tejamli foydalanib ularni kelajak avlodlar uchun ham yetarli baza sifatida foydalanish imkoniyatini beradi.
Ushbu risola bo’yicha barcha fikr mulohazalar hamda takliflarni minnatdorchilik bilan qabul qilamiz.

Tadqiqot ob’ekt: Fan va texnika taraqqiyoti jadal rivojlanayotgan hozirgi davrda atom energiyasidan foydalanish elektr energiyasini ishlab chiqarishda tejamkor ekanligini ta’lm jarayonida tadbiq etilishi
Nazariy va amaliy ahamiyati quyidagilardan iborat: Fizikafanini zamon talablari asosida chuqurlashtirib o’rganishni fanlar aro hamda ishlab chiqarish integratsiyasini hisobga olgan holda ta’lim jarayonini amalga oshirish, xalq xojaligining barcha sohalarida bo’lajak yuqori saviyali mutahasislarni tayyorlashda muhim nazariy hamda amaliy ahamiyatga ega.

Ilmiy rahbar________________ Dots. A. K. Qutbeddinov.