Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Tayanch tushunchalar: 
Safaviylar hukmronligi. Davlat tuzumi. Afg’onlar hukmronligi. Pyotr I ning 
Eronga yurushi. Nodirshoh Afshor va uning tashqi siyosati. Kojariylarning 
hokimiyatga kelishi. Eronda ingiz-fransuz raqobati. Birinchi rus-eron urushi. 
Guliston sulhi. Ikkinchi rus-eron urushi. Turkmanchoy sulhi.A.S.Griboedov 
boshchiligidagi rus elchiligi. Hirot yurushlari. Yevropa davlatlari tomonidan 
Eronning asoratga solinishi. Said Ali Muhammad "Bob'' ta’limoti. Bobiylar 
harakati. Amir Nizom islohotlari. 
XVIII asr boshlarida Eronning ijtimoiy-iqtisodiy va davlat tuzumi.
XVIII asr boshlarida Eron agrar feodal davlat bo'lib, unda Safaviylar 
sulolasi hukmronlik qildi. Safaviylar davlatiga Eronning azaliy mulklaridan 
tashqari XVI-XVII asr boshlarida zabt etilgan Kavkaz orti, Kavkazning bir qismi, 
O'rta Osiyoning Marv shahrigacha bo'lgan qismi, Hirot va Qandahordan iborat 
Afg’onistonning g’arbiy qismi va Balujiston hududlari kirar edi. Eron 
iqtisodiyotining asosini dehqonchilik, chorvachilik va hunarmanchilik tashkil qilar 
edi.XVII 
asr oxiri-XVIII asr boshlarida Eronda feodal ishlab chiqarish 
munosabatlarihukmron bo'lib, yer va suvga feodal mulkchilik mavjud edi. 
Davlatyerlari - devoniy,shohxonadoni vakillariga tegishli bo'lgan- xos, saroy va 
boshqa ma'muriy amaldorlargaxizmatlariuchun vaqtincha berilgan shartli yer
egaligi-tiulga vamerosiyyer-mulki bo'lgan-suyurg'olga egalik qilganlar. Ishlov 
beriladigan 
yerlarning 
kattagina 
qismi 
vaqf 
yerlaridan 
iborat edi. Asta-sekin mulk, yoki arbobi, deb ataluvchi xususiy yer egalari ham 
kengtarqalaboshlagan.XVIII 
asrning dastabki choragigacha bo'lgan davrda 
Eron markazlashgandavlatiniSafaviylar sulolasidan chiqqan shohlar boshqardi. 
Shoh mamlakatningmutloqhukmdoriedi.Davlat ishilarini boshqaruvchisi bo'lgan 
bosh vazirvaboshqaoliyma’muriy,diniy,harbiyamaldorlar ham shoh tomonidan 
tayinlangan. 
Ba'zan 
shoh 
maslahat 
vazifasini 
o'tagan 
Oliy 
Kengash yig’ilishini chaqirib turgan.Mamlakat ma’muriy jihatdan xoslar va 
devonlar,deb ataluvchi viloyatlarga bo'lingan. Devonlarni-beklarbegi, xoslarni esa 
maxsus vazirlar boshqargan. Viloyat boshqaruvchilari ham shoh tomonidan 
tayinlangan.Eronning ijtimoiy-siyosiy hayotida ruhoniylar katta nufuzga ega
edi.Ularning qo'llarida nafaqat din ishlari, balki shariat sudlari, vaqf mulklari, 
maktab va madrasalari ham-jamlangan edi.XVII asrning ikkinchi yarmida 
Safaviylar davlatining siyosiy va iqtisodiy tushkinlik davri boshlanib, u XVIII 
asrning boshlarida og’ir ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy inqirozni yuzaga keltirdi. 
Natijada mamlakatni tashqi siyosiy ahvoli yomonlashdi, ichki va tashqi savdosi 
qisqardi, feodal guruhlari o'rtasida hokimiyat uchun kurash boshlandi, davlat 
xazinasi bo'shab qoldi, feodal va milliy zulm kuchaydi. Safaviylaming so'ngi 
shohi Sulton Husayn(1694-1722) davrida aholidan olinadigan soliq va 
yig'imlar 2-3 barobar ko'paytirildi.Viloyatlarda xalqning norozilik chiqishlari 
boshlandi, ayniqsa afg'on qabilalari va Kavkaz xalqlarining milliy ozodlik 
qo'zg'olonlari avj oldi.Qandahor atroflarida yashagan afg'on qabilalari Safaviylar 
davlatining inqirozidan foydalanib, 1709 yilda mustaqillikga chiqdilar. 1722 yilda 
Mir-Muhammad boshchiligidagi afg'on qo'shinlari Eronga hujum qildi. Afg'onlar 
poytaxt Isfaxonni egallab, Safaviylarni taxtdan ag’dardilar. Shu yili Rossiya 
imperatori Pyotr 1 o'zining "Eron yurushi"ni boshladi, rus qo'shinlari Darbantni va 
Kaspiy bo'yidagi Eron yerlarini egallagach, Pyotr 1 Atstraxan orqali Peterburgga 
qaytdi. Erondagi mazkur holatdan foydalangan Turkiya 1723 yilda Kavkaz ortiga 

---

146 
yurush qilib, Tiflisni va keyinrok Eronning butun shimoliy-g'arbiy qismini bosib 
oldi.