Nazariy mexanika, mexanizm va mashinalar nazariyasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
“NAZARIY MEXANIKA, MEXANIZM VA MASHINALAR NAZARIYASI” KAFEDRASI
«MEXANIZM VA MASHINALAR NAZARIYASI» fanidan


KURS ISHI

Bajardi:

Guruh:

Qabul qildi:

Toshkent - 2019

MEXANIZMNI KINEMATIK TEKSHIRISH

Berilgan boshlang‘ich qiymatlar:

N_dv=935 ayl/min ;
n₁= 90 ayl/min ;
l_OA=0,07 m ;
l_AB=0,22 m ;
Mexanizmning kinematik sxemasini chizish.Buning uchun mexanizmning uzunlik masshtabini tanlaymiz.
μ_l= =0,0014 m/ mm
yaʼni, xaqiqiy uzunligi bo‘lgan yetakchi zveno 1 ni sxemadan 50 mm li kesmaga almashtirib chizamiz.
Yetakchi zvenoning bir marta to‘la aylanishida 11 vaziyatni chizamiz. Buning uchun markazdan radius bilan nuqtasining trayektoriyasini bildiruvchi aylana chizamiz. Bu aylanani teng 12 ta qismga bo‘lamiz va krivoshipning har 30° da burilgan vaziyatni olamiz.
Krivoshipning xar bir vaziyatining turish rejasini chizamiz. Masalan, .
Masshtab koeffitsiyentidan foydalanib, nuqtadan kesma uzunligida yoy o‘tkazamiz.
O‘tkazilgan yoyda krivoshipning nuqtasidan shatun uzunligida kesma bilan nuqta belgilaymiz. Bunda shatun ning uzunligi quyidagicha bo‘ladi:

Mexanizm zvenosining og‘irlik markazini aniqlab, shatunning o‘rtasini belgilaymiz. Uning uzunligi:


Mexanizmning tezliklar rejasini qurish.Krivoshipning burchak tezligini aniqlaymiz:
=10.4666 s^-1
Krivoshipning nuqtasining tezligini aniqlaymiz:

Tezliklar rejasi uchun masshtab koeffitsiyenti ni aniqlaymiz:

Listning ixtiyoriy joyida tezliklar rejasining qutb nuqtasi ni tanlaymiz. Qutb nuqtasidan krivoshipning yo‘nalishi bo‘yicha krivoship ga tik chiziq chizamiz va unda pa=50 mm kesmani belgilaymiz. nuqtaning tezliklar planidagi o‘rnini aniqlashda quyidagi vektor tenglamadan foydalanamiz.

Birinchi tenglamaga asosan, kesmaning uchidan shatunga perpendikulyar qilib chiziq chizamiz.
Ikkinchi tenglamaga asosan bo‘lgani uchun qutbdan ga parallel chiziq o‘tkazamiz. Kesishish nuqtasini deb belgilaymiz va bu polzun nuqtasining tezliklar rejasidagi o‘rni bo‘ladi.
Tezliklar planini 12 ta xolat uchun qurib, quyidagi keltirilgan formulalardan foydalangan holda, tezliklarning xaqiqiy qiymatlarini xisoblaymiz.
nuqtaning absolyut tezligi

nuqtaning absolyut tezligi

Nisbiy tezliklarning xaqiqiy qiymatlari:

Shatunlarning burchak tezliklari:

	Mexanizmning xolatlari
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
Pb	0	35.26	54.2	50	32.39	14.73	0	14.73	32.39	50	54.2	35.26
Ps	25	35.97	50.32	50	39.86	29.38	25	29.38	39.86	50	50.32	37.1
Ab	50	44.5	27.2	0	27.2	44.5	50	44.5	27.27	0	27.2	44.5
	0	0.886	1.36	1.256	0.81	0.37	0	0.37	0.81	1.256	1.36	0.88
	0.628	0.904	1.26	1.256	1.001	0.73	0.628	0.73	1.001	1.256	1.26	0.9
	1.256	1.118	0.68	0	0.68	1.118	1.256	1.117	0.68	0	0.685	1.118
	4.83	4.29	2.635	0	2.63	4.299	4.83	4.29	2.63	0	2.63	4.299

Mexanizmning tezlanishlar rejasini qurish.Krivoshipning nuqtasi tezlanishini aniqlaymiz. Yetakchi zveno o‘zgarmas burchak tezlik bilan aylanadi. nuqtaning urinma tezlanishi nolga teng, chunki

Faqat nuqtaning normal tezlanishi bo‘ladi. Uning qiymati quyidagicha topiladi:

Tezlanishlar rejasini qurish uchun masshtab koeffitsiyenti ni tanlaymiz. Krivoshipdagi nuqtaning tezlanishini qutb tezlanishlar rejasida πa=50 mm kesma bilan belgilaymiz, yaʼni tezlanishlar rejasi krivoship masshtabi bo‘yicha chiziladi.

Listda qutb nuqtasi nuqtani ixtiyoriy tanlaymiz. Undan krivoship ga parallel qilib, nuqtadan nuqtaga tomon normal tezlanish vektori yo‘nalishini mm kesmada belgilaymiz. Quyidagi vektor tenglamalar sistemasidan foydalanib nuqtaning tezlanishlar rejasidagi o‘rnini topamiz.

Birinchi tenglamaga asosan, nuqtadan shatun ning normal tezlanish vektori ni kesma uzunligida o‘lchab, dan ga qarab chiziqchizamiz, bu nuqtani deb belgilab, uchidan shatunga perpendikulyar qilib uning tangensial tezlanish vektori ni chizamiz.
Ikkinchi tenglamaga asosan, bo‘lgani va polzun o‘qi bo‘ylab xarakat qilgani uchun, qutb nuqta dan o‘qiga parallel qilib chiziq o‘tkazamiz, ikki kesishish nuqtasini deb belgilaymiz. Topilgan nuqta bilan nuqtani o‘zaro birlashtiramiz.
YUqorida keltirilgan kesma uzunliklarni quyidagi formulalardan aniqlaymiz.

Polzun nuqtasining absolyut tezlanishi

Shatun og‘irlik markazi ning absolyut tezlanishi

nuqtaning nuqtaga nisbatan nisbiy tangensial tezlanishi

Shatun 2 ning burchak tezlanishi

Yuqorida keltirilgan formulalardan foydalangan holda, tezlanishlar planini 6 ta xolatini kesma uzunliklarini o‘lchab, hisoblab chizamiz.

Belgisi	Birligi	Mexanizmning xolatlari
		0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
	m/s^2	13.14	14.86	3.69	6.86	9.62	7.9	13.14	7.9	9.63	6.86	3.69	14.7
	m/s^2	13.14	13.526	7.66	7.41	9.89	10.18	13.14	10.18	9.89	7.41	7.66	13.5
	m/s^2	6.067	4.81	1.8	0	1.8	4.8	6.067	4.81	1.81	0	1.81	4.81
	m/s^2	6.057	5.586	11.28	14.83	11.65	5.58	6.057	5.58	11.65	14.83	11.6	5.62
	1/s^2	23.29	21.487	44.5	57.04	44.81	21.48	23.29	21.487	44.82	57.03	44.6	21.6

RICHAGLI MEXANIZMNI KINETOSTATIK TEKSHIRISH

Berilgan boshlang‘ich qiymatlar:

;; ;
; .
Mexanizmning berilgan xolatida kinetostatik hisoblash uchun mexanizm zvenolariga quyidagi tashqi kuchlarni hisoblab topib olishimiz kerak:

1. 
   zvenolarning og‘irlik kuchlari;
   
2. 
   zvenolarning inersiya kuchlari;
   
3. 
   shatundagi inersiya kuchlarining momentlari;
   
4. 
   polzunga taʼsir etuvchi presslanuvchi dinamik qarshilik kuchi.
   

Mexanizm polzuniga taʼsir etuvchi tashqi qarshilik kuchini aniqlaymiz:
;
;
Mexanizm zvenolarining og’irlik kuchlarini aniqlaymiz:
Shatun ning og‘irlik kuchi

Polzun ning og‘irlik kuchi

Mexanizm zvenolarining og‘irlik markaziga qo‘yilgan inersiya kuchlarini hisoblaymiz.


Shatunga taʼsir etuvchi inersiya momenti quyidagi formuladan aniqlanadi:

Mexanizmni kuch taʼsirida hisoblash uning tuzilish formulasida ko‘rsatilgan oxirgi Assur guruxidan boshlanib, yetakchi zveno bilan tugatiladi.
Dastlab, mexanizmning 2–3 zvenolariga taʼsir etuvchi kuchlarni hisoblash uchun nuqtaga nisbatan olingan momentlar tenglamasini tuzamiz:


ushbu tenglikdan reaksiya kuchi ni aniqlaymiz, yaʼni

Mexanizmning 2–3 zvenolari uchun kuchlar rejasi masshtabini

qabulqilib, zveno 2–3 gataʼsiretuvchi, qiymatimaʼlumbo‘lgankuchlarningchizmadagiuzunliklarinianiqlaymiz:

Nomaʼlum bo‘lgan reaksiya kuchlarining xaqiqiy qiymatlarini hisoblaymiz.


Krivoshipga nuqtadan zveno 2 ning reaksiya kuchi taʼsir etadi. Bu kuch qiymati jixatidan kuchga teng va qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. Krivoshipning nuqtasidan tayanchdan krivoshipga reaksiya kuchi taʼsir etadi.
Krivoshipning nuqtasiga krivoshipga perpendikulyar yo‘nalgan, muvozanatlovchi kuch qo‘yilgan. Muvozanatlovchi kuch ni aniqlash uchun barcha kuchlarning nuqtaga nisbatan momentlar tenglamasini yozamiz:

,
Bundan
Kuchlar rejasi masshtabini
,
deb qabul qilib, zveno 0–1 ga taʼsir etuvchi, qiymati maʼlum kuchlarning chizmadagi uzunliklarini hisoblaymiz:

Nomaʼlum reaksiya kuchini aniqlaymiz:

N.E.Jukovskiy usuli bilan muvozanatlovchi kuch

ni qiymatini aniqlash.
Krivoshipning burchak tezligi yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishda 90° ga burilgan burilma tezliklar planini chizamiz. Mexanizm zvenolariga taʼsir etuvchi barcha kuchlarni va momentlarni parallel ravishda, mexanizmning sxemasidan tezliklar planidagi mos nuqtalarga ko‘chiramiz. Masalan, kuch mexanizmning nuqtasiga taʼsir qiladi. Uni mexanizm sxemasidan tezliklar planidagi nuqtaga parallel ravishda ko‘chiramiz. Qolgan kuchlar va momentlar ham xuddi shu tartibda ko‘chiriladi.
Tezliklar planidagi kuchlarni ko‘chirib bo‘lgandan so‘ng, nuqtasiga nisbatan momentlar tenglamasini tuzamiz:

Chizmadan kuchlarning yelka uzunliklarini o‘lchab, muvozanatlovchi kuch ning qiymatini hisoblaymiz:

Ikki usulda hisoblab topilgan muvozanatlovchi kuchlarni hisoblashda yo‘l qo‘yilgan xatolikni hisoblaymiz. Bunda xatolik oshmasligi kerak, aks xolda hisoblashni takroran hisoblab chiqiladi.
EVOLVENTA PROFILLI TISHLI ISHLASHMANI VA PLANETAR REDUKTORNI KINEMATIK SXEMASINI LOYIHALASH

Berilgan:

Bo‘lish aylanalari radiuslari:

Asosiy aylanalarning radiuslari:

g‘ildirak tishlarining balandligi:

Ilashmaning boshlang‘ich aylana yoyi bo‘yicha qadami:

Tishning boshlang‘ich aylana yoyi bo‘yicha qalinligi

g‘ildirak tishlarining botiqligi aylanasi radiuslari:

g‘ildirak tishlarining chiqiqlari aylanasi radiuslari:

Galtelning yumoqlanish radiusi

o‘qlararo masofa

Chizmaning uzunlik masshtabi ni tanlaymiz. Bunda tishning chizmadagi balandligi bo‘lishi kerak.

g‘ildiraklarning va markazlari oralig‘ini topamiz:

va markazlar to‘g‘ri chiziq bilan tutashtiriladi, bu markazlardan

radiuslar bilan bo‘lish aylanalari chiziladi.
Ikki aylanining urinish nuqtasi dan bo‘lish aylanalariga urinma chiziq o‘tkaziladi. Urinma chiziq , markazlar va ni tutashtiruvchi chiziqqa tik bo‘ladi.
va markazlardan

radiuslar bilan asosiy aylanalari chiziladi.
Qutb nuqtasi dan urinma chiziq ga burchak ostida asosiy aylanalarga umumiy bo‘lgan urinma chiziq o‘tkaziladi. Bu urinma chiziq asosiy aylanalar va da urinish nuqtalari va ni beradi. Bunda kesma nazariy ilashish chizig‘i deyiladi.
G‘ildiraklarning va markazlaridan

radiuslar bilan g‘ildirak tishlarining chiqiqlari aylanasi,

radiuslar bilan esa g‘ildirak tishlarining botiqlari aylanalari chiziladi.
Ilashish chizig‘i ni ikki g‘ildiraklarning asosiy aylanalarida dumalatib, qutb nuqtasi dano‘tuvchi evolventa profili chiziladi.
Chizmadagi kesma ni teng qismlarga bo‘lamiz. Masalan, kesma ni to‘rtta teng qismlarga bo‘lib, kesmalarni olamiz. Ilashish chizig‘ining davomida va teng kesmalarni ham belgilaymiz.
nuqtadan boshlab, asosiy aylanada bu kesmalarni teng , , , shuningdek, , yoylarni belgilaymiz.
Belgilangan nuqtalarni ђildirakning markazi bilan tutashtiramiz. Bu nuqtalardan radius chiziqlariga tik, yaʼni asosiy aylanaga urinma chiziqlar o‘tkazamiz.
Evolventaning «evolventadan o‘tkazilgan normal chiziqning uzunligi asosiy aylanasi yoyining uzunligiga teng» degan xossaga asoslanib, evolventa egri chizig‘ini chizamiz. Buning uchun birincha urinma chiziqda bitta kesma, ikkinchi urinma chiziqning 2 nuqtasidan kesma, uchinchi urinmaning 3 nuqtasidan kesma belgilaymiz va xokazo.
Belgilangan nuqtalarni ketma-ket tutashtirib, evolventa chizig‘ini xosil qilamiz. Ikkinchi g‘ildirak tishining profilini ham xuddi shu tarzda chizamiz.
Agar bo‘lsa, tish profilining evolventa bo‘lmagan qismini radial to‘g‘ri chiziq vositasida g‘ildirak markazi bilan birlashtirib, xosil bo‘lgan chiziqni tish botiqligi aylanasi bilan

radius aylana yoyi yordamida tutashtiramiz.
Boshlang‘ich aylana yoyi bo‘yicha tishning qalinligi

ni belgilaymiz va uni teng ikki qismga bo‘lamiz. Uni g‘ildirak markazi bilan tutashtirib, tishning simmetriya o‘qini xosil qilamiz. Simmetrik proyeksiyalash usulida tishning ikkinchi evolventa profilini chizamiz.
Tishning boshlang‘ich aylana yoyi bo‘yicha qadami:

ga teng oraliqda qo‘shni tishlarning simmetriya o‘qlarini belgilaymiz va tishning profillarini chizamiz.
Ikkinchi g‘ildirak tishining profilini ham xuddi shu tariqa chizamiz. Xar bir g‘ildirakning uchtadan tishi chiziladi.

Planetar reduktor hisobi.

;








; ;






-> ;












III-list.

KULACHOKLI MEXANIZMNI LOYIHALASH

Berilgan boshlang‘ich qiymatlar:

; ; ;

Loyihalash tartibi

Berilgan turtkich harakat qonuni diagrammasi chiziladi. Buning uchun koordinatalar sistemasini olib, abssissalar o‘qini chizamiz va unga kesmani belgilaymiz.
Abssissalar o‘qining burchak masshtabi quyidagi formuladan aniqlaymiz:

bu yerda, kulachokning burilish burchagi.
Ordinatalar o‘qiga turtkichning ixtiyoriy masshtabda berilgan xarakat qonuni diagrammasini chizamiz, bunda kulachokning burilish burchagi qismidagi ordinata balandligini ixtiyoriy a=100 mm kesma bilan belgilaymiz. li abssissalar o‘qini teng ikki qismga bo‘lib, bu o‘qning yuqori va ostki qismida to‘g‘ri to‘rtburchakli bir xil shakllar chizamiz. Bunda turtkichning ko‘tarilish vaziyatiga taalluqli diagramma xosil bo‘ladi. So‘ngra abssissalar o‘qining davomida masshtabda ning kesma uzunligini belgilaymiz.
Berilgan shartga ko‘ra, bo‘lgani uchun kesmani burchak ka simmetrik qilib, teng va o‘xshash to‘g‘ri to‘rtburchakli shakllarni chizamiz.
Grafikaviy integrallash usullarining biridan foydalanib, chizilgan diagrammani integrallaymiz. Vatar o‘tkazish usulini tadbiq etib, tezlanish grafigi ni bir marta integrallab, tezlik grafigi ni xosil qilamiz.
Buning uchun abssissalar o‘qidagi kesmani, bir-biriga teng bo‘lgan 6 ta kesmaga bo‘lamiz. Bo‘lingan kesmalarni abssissalar o‘qidagi 0, 1, 2, … 6 nuqtalaridan vertikal chiziqlar o‘tkazamiz. Berilgan grafikda bo‘lish nuqtalari ni xosil qilamiz. grafigining yuqori qismida grafigi uchun yangi koordinatalar sistemasini chizamiz. diagrammasidagi vertikal chiziqlarni yuqori tomonga davom ettirib, abssissalar o‘qini teng kesmalarga bo‘lamiz. va diagrammalarning ordinata o‘qlarini bir xil va teng masshtabda chizish uchun diagrammasining chap tomonidagi qutb oralig‘i quyidagicha bo‘lishi kerak:

Abssissalar o‘qining chap tomonidan kesmani chizib, nuqtani belgilaymiz. Shundan keyin va xokazo chiziqlarni xar biri o‘rtasidagi nuqtalarni ordinatalar o‘qiga ko‘chiramiz.
Ordinatalar o‘qidagi nuqtalarni qutb bilan tutashtiramiz va nurlarni o‘tkazamiz. So‘ngra diagrammasining nuqtasidan nurga parallel qilib qismining birinchi vertikal chizig‘i bilan uchrashguncha chiziqo‘tkazib, nuqtani begilaymiz.
ordinatadagi vertikal chiziqning nuqtasidan nur chizig‘iga parallel chiziqo‘tkazamiz, ikkinchi vertikal chiziqda nuqtani olamiz. Diagrammaning qolgan qismlari xam xuddi shu tarzda chiziladi. Belgilangan nuqtalarini birlashtirib grafik integrallangan diagrammasini xosil qilamiz.
Shuningdek, diagrammani yana bir marta grafik integrallab, siljish diagrammasini chizamiz. Bunda va ordinata masshtablari teng bo‘lishi uchun qilib olish kerak.
So‘ngra va diagrammalari ordinata o‘qlarining masshtab koeffitsiyentlari ni hisoblab topamiz.
Diagramma masshtablarini aniqlash. Turtkich siljish diagrammasi ordinata o‘qining masshtabi quyidagi formuladan aniqlanadi.

bu yerda siljish diagrammasi ordinatasining maksimal qiymati, mm.
Tezlik analogining ordinata masshtabi:

Tezlanish analogining ordinata masshtabi:

Chiziqli tezlikning ordinata masshtabi:

bu yerda – kulachokning burchak tezligi.
Chiziqli tezlanishining ordinata masshtabi quyidagicha aniqlanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Izzatov Z.X. Metodicheskaya razrabotka k kursovomu proyektirovaniyu po teorii mexanizmov i mashin dlya studentov VZO. –T.: O‘qituvchi, 1975.
   
2. 
   Usmonxo‘jayev X.X. Mexanizm va mashinalar nazariyasi. –T.: O‘qituvchi, 1970.
   
3. 
   Artobolevskiy I.I. Teoriya mexanizmov i mashin. –M.: Nauka, 1989.
   
4. 
   Rustamxo‘jayev R.P. Mexanizm va mashinalar nazariyasidan masala hamda misollar to‘plami. –T.: O‘qituvchi, 1970.
   
5. 
   Korenyako A.S i dr. Kursovaya proyektirovaniya po teorii mexanizmov i mashin. –Kiyev.: Vыsshaya shkola, 1970.