Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy- fanlar fakulteti giba yo’nalishi 101- guruh talabasi Eshnazarova Asilaning Oliy matematika fanidan tayyorlagan taqdimoti

Nizomiy nomidagi TDPU Tabiiy- fanlar fakulteti GIBA yo’nalishi 103- guruh talabasi SHUKURULLAYEVA maSHHURANING Oliy matematika fanidan tayyorlagan taqdimoti

Mavzu: aksiomatik metod haqida tushuncha. evklid geometriyasi,evklidning “negizlar” asari haqida

• Reja:
• 1. Aksiomatik metod
• 2. Evklidning “Negizlar” asari

• Aksiomatik metod – aksiomalarga asoslanib ilmiy nazariya qurish usuli
• Asos qilib olingan aksiomalar tizimi (aksiomatika) muayyan nazariy tizimda isbotsiz haqiqiy deb qabul qilinadi.
• Boshqa nazariy bilimlar, xulosalar to‘la ravishda aksiomatikadan deduktiv yo‘l bilan chiqariladi.
• Yangi tushunchalar nazariyaga formal ta’riflash yo‘li bilan kiritiladi.
• Aksiomalar tizimi ziddiyatsizlik, to‘lalik va bog‘liqsizlik shartlarini qanoatlantirishi lozim. Bitta ilmiy nazariyani turli aksiomalar tizimiga asoslanib ham qurish mumkin.

• Matematikada Aksioma qadimgi yunon geometrlari asarlarida shakllana boshlagan.
• Evklidning "Negizlar" (mil. av. 300-yillar) asarida bayon etilgan 272 geometrik sistema Aksioma bilan nazariya qurish namunasidir.
• 19-asr ikkinchi yarmidan matematikaning turli sohalari Aksioma bilan qurila boshlandi (turli geometriyalar, arifmetika, ehtimollar nazariyasi va boshqalar).
• Aksiomaning keyingi taraqqiyoti, mukammalashuvi D. Gilbert kiritgan for-mal sistema va formalizm metodi bilan bog‘liq.
• Qadimda fanlar, shu jumladan falsafaning turli bulimlarini aksiomalar tarzida bayon qilishga urinib ko‘rilgan (Nyuton, Spinoza, Forobiy va boshqalar)

• Aksiomatik usul yoki shuningdek Aksiomatika deb ataladigan bu fanlar tomonidan qo'llaniladigan rasmiy protsedura bo'lib, ular yordamida aksiomalar deb nomlangan bayonotlar yoki takliflar shakllantirilgan, bir-birlari bilan chegirma munosabati bilan bog'langan va ular ma'lum bir tizimning farazlari yoki shartlarining asosidir.
• Ushbu umumiy ta'rif ushbu metodologiya tarix davomida bo'lgan evolyutsiya doirasida tuzilishi kerak. Avvalo, qadimgi Yunonistonda
• Evkliddan tug'ilgan va keyinchalik Aristotel tomonidan ishlab chiqilgan qadimiy yoki mazmunli usul mavjud.

• Ikkinchidan, XIX asrning o'zida Evklidnikidan farqli aksiomalarga ega geometriyaning paydo bo'lishi. Va nihoyat, rasmiy yoki zamonaviy aksiomatik usul, uning eng katta namoyandasi Devid Xilbert edi.
• Vaqt o'tishi bilan rivojlanishidan tashqari, ushbu protsedura deduktiv usulining asosi bo'lib, u paydo bo'lgan joyda geometriya va mantiqda qo'llanilgan. U fizika, kimyo va biologiyada ham qo'llanilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar

• Bikbayeva N.U va boshqalar Matematika 3 - Toshkent.: O’qituvchi, 2005,
• Axmedov M va boshqalar Matematika 1, Toshkent.: O’zinkomsentr, 2003,