Нодирова Мухайё Ғайбуллаевна “Ўйин жараёнида мактабгача ёшдаги болаларда ахлоқий тушунчаларни шакллантириш”

САМАРҚАНД ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ФАКУЛТЕТИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ПЕДАГОГИКАСИ ВА ПСИХОЛОГИЯСИ КАФЕДРАСИ МАКТАБГАЧА ТАЛИМДА БОШҚАРУВ ВА МЕНЕЖМЕНТ ФАНИДАН КУРС ИШИ

Нодирова Мухайё Ғайбуллаевна
“Ўйин жараёнида мактабгача ёшдаги болаларда ахлоқий тушунчаларни шакллантириш”
мавзусидаги


КУРС ИШИ

Йўналиш (гуруҳ) _________________________

Малака иши раҳбари _____________ доц.Ш.Тайланова
^Имзо
Талаба _____________ Нодирова Мухайё
^Имзо

Самарқанд – 2020-йил

МУНДАРИЖА

	Курс иши мазмунининг баёни	-бет
	Иловалар	-бет
	Тақдимот слайдлари	-бет
	Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

Ўйин жараёнида мактабгача ёшдаги болаларда ахлоқий тушунчаларни шакллантириш
Кириш
"Мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига кўйиладиган давлат талаблари"нинг бажарилишига эришишдан, яъни мактабга жисмонан соглом, акдан ва маънан етук, жамиятнинг турли аъзолари билан мулоқотда бўла оладиган, борликни аник идрок этадиган, ҳаётга ижтимоий жихатдан мослашувчи, умуммиллий қадриятларимизни кадрлайдиган, шунингдек, мустақил ва онгли яшайдиган болани тайёрлашдан иборат. Ахлоқий тарбиялаш асосида болаларни жисмоний, аклий хамда ижтимоий-ҳиссий жихатдан камол топтириш ва уларнинг соглигини мухофаза килиш; болаларнинг эркин фикрлаш, ижодий кобилиятларини ривожлантириш, маънавий жиҳатдан баркамол, шунингдек, келажакда мустакил ва онгли яшайдиган комил инсонлар этиб вояга етказиш учун шарт-шароитлар яратишдан иборатдир.
Болаларнинг илтимосларини бажаришга интилишини қўллаб қувватлаш, таклифларга жавоб беришни тарбиялаш, ўз ихтиёри билан саломлаша билиш, катталарга, тенгдошига миннатдорчилик билдириш, мурожаат килишнинг турли муқобил шаклларидан фойдаланиш: Ассалому алайкум", "Ҳайрли тонг", "Ҳайрли кун", "Лаббай", "Хўп бўлади" Кўришгунча", "Яхши боринг", "Рахмат", "Илтимос,...", "Ҳайр" каби бошка сўзлар билан мурожаат килиш. жамоада ўзини тутишни ўргатиш, агар инсон чарчаса, нимадандир аразласа. кайфияти бузилса. жаҳли чикса унинг кайфиятини сезиш тенгдошлари билан мулокот мулоқотга кириша билиш, биргаликда ўйнашга интилиш бола ўз тенгдошлари ўртасида ўз ўрнини англай билишида ахлоқий ўйинлар жуда катта роль ўйнайди. Бунда тарбиячи: болаларда бир - бирларига нисбатан қизиқиш уйгота билиши, уларни жамоага бирлаштиришга ёрдам бериши; болаларнинг бир - бирига нисбатан самимий муносабатда бўлишларига интилиши; болаларни ўз фикрлари ва хиссиётларини сўз билан ифодалашини кўллаб кувватлаши; болаларда дўстона муносабатларни тарбиялаш, дўстини қўллаб-кувватлаш ҳиссини тарбиялаши; 77 ижобий ҳис-туйғулар орқали ўртадаги низоларни енгишга ўргатиши лозим, ўз шахсини хакконий бахолаш, катталар билан самимий оҳангда сўзлашиши, одоб билан саволларга жавоб бериши, тенгдошларини ҳурмат билан чакириши, қўполлик килмаслик, ўртоқлари билан мулоқотда фикрини ифода кила билиш, агар ўзи тушунмаса савол билан мурож килиш, кичкинтойларга нисбатан яхши муносабатда бўлиши лозим. Ахлоқий ҳолатларни бошкаришда болалар билан ўзаро муносабатда кузата билиш ва завқлана олиши лозим. Меҳнат фаолиятида ахлоқ тарбияси нихоятда кўзга ташланади; ўртоғига ёрдам бериши, ўртоғининг ютуқлари билан қувониши, бошқаларнинг мехнати натижаларига хурмат билан қараш сифатларни шакллантиради. ("Мен хурсандман", "Мен мамнунман", "Менинг кайфиятим яхши", "Мен кайфиятим ёмон", "Мени ранжитишди") каби кайфиятини билдирувчи сўз билан ифодалашга ўргатиш мухимдир. Ижобий ҳолатларни хам, салбий холатларни ҳам очиқ ифодалаш, бошкаларга нисбатан ўзининг таъсирини бола томонидан ижро холатда баҳолаш қобилиятини шакллантиради. Тенгдошлари ва ўзлари томонидан содир килинадиган ҳолатларни катталар ва болалар хулқ-атворлари хиссий ҳолатлари, кайфиятини тасвирлай билиши лозим. "Мана бундай килсак - бошкаларга хам, менга ҳам яхши бўлади, "Буни килиш мумкин эмас, чунки у хафа бўлади" каби хулоса чикариб ургатиш хам мухимдир. Жамият меъёрлари ва конун-коидалари билан мос холда "яхши", "мумкин "бажариш лозим". "мумкин эмас" каби тушунчаларни факат тушуниш эмас, шу холатларни бажаришни хам билиши керак.
Jamiyatning ma’naviy takomili unda amalga oshiriladigan ta’lim - tarbiya ishlarining mazmuni, shakl va mohiyatiga bog‘liqdir. SHu boisdan ham ta’limdagi yangilanishni, respublikamizda amalga oshirilayotgan bosqichma - bosqich ta’lim tizimini pedagogik talqin qilish, bu jarayonni samaradorli kechishini ta’minlash zaruriyati yuzaga keladi.
Ma’lumki, bolalarning asosiy vaqti o‘yin bilan o‘tadi.O‘yin - maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlanishining muhim vositasi, ularning asosiy faoliyati bo‘lib hisoblanadi.O‘yin jarayonida bola shaxsi faoliyat sub’ekti sifatida shakllana boshlaydi.O‘yin uzoq davrlardan beri mashhur olimlar, pedagog-psixologlar, faylasuflar, sotsiologlar, etnograflar va madaniyat arboblari diqqatini o‘ziga qaratib kelgan.
¤rta Osiyo madaniyati tarixida oilada farzand tarbiyasiga juda katta e’tibor qaratilganligi, mashhur allomalardan Abu Nasr al Forobiy, Abu Ray?on Beruniy, Abu Ali ibn Sino, YUsuf xos Xojib Axmad YUgnakiylar o‘z asarlarida xalqimizga xos bo‘lgan farzand tarbiyasi muhim omillari ustida fikr yuritganlar.
Xalq pedagogikasini o‘rganish davomida olimlarning farzand ta’lim - tarbiyasi va odob – axloqqa oid asarlarida, bolalarni tarbiyalashda tarbiyaviy ishning eng ta’sirchan uslubi - o‘yin shaklidan juda keng foydalanganligini ko‘ramiz.O‘tmish pedagog olimlaridan P.F.Lesgaft, K.D.Ushinskiy tomonidan o‘yin nazariyasi ishlab chiqilgan.O‘yinning mehnat jarayoni asosida paydo bo‘lganligi va uning yosh avlodni mehnat faoliyatiga tayyorlashdagi roli, o‘yin mazmunining bola shaxsini shakllantirishdagi ahamiyatini K.D.Ushinskiy asoslab berdi.
V.G.Plexanov san’atning kelib chiqishini tadqiq qilayotganda bolalar o‘yinlariga e’tibor qiladi. Uning fikricha, kishilik tarixida o‘yinlar san’at kabi mehnat paydo bo‘lgandan so‘ng va uning asosida vujudga kelgan. U,- “O‘yinda kattalarning mehnat faoliyati o‘z aksini topadi, o‘yin mehnat farzandi, u mehnatdan oldin paydo bo‘lgan ?odisadir”,- deb yozgan edi.
Jamiyat hayotida mehnat jarayonida bolalar kattalar mehnatiga taqlid qilish orqali o‘ynaydilar, xuddi shu o‘yin keyinchalik bolalarni mehnat faoliyatiga tayyorlashda muhim bosqich bo‘lib hisoblanishini asoslab, o‘yinni obrazli, hayotni haqqoniy aks ettiruvchi jarayondir, degan edi V.G.Plexanov.
P.F.Lesgaft “Bolaning dastlabki o‘yini tevarak – atrofdagi voqea - hodisalarga taqlid qiladi, o‘yin ijtimoiy voqelikni aks ettiradi”,- deb izohlagan edi.
Buyuk psixolog D.V.Elkonin o‘yinning kelib chiqishida yangi Qoyani ilgari suradi jamiyatning dastlabki taraqqiyotidayoq bolaning kattalar hayoti va mehnatida ishtirok etishi bolalarning mehnat qilishlari uchun qulay o‘yinchoq mehnat qurollari ishlab chiqilgan.O‘yinchoq qurollar paydo bo‘lishi natijasida rolli o‘yinlar paydo bo‘ladi. D.V.Elkonin kattalar mehnatida ishtirok etish or?ali bolada mehnat qilishga intilish hissini uyg‘otish zarurligi Qoyasini isbotlab bergan.
Maktabgacha pedagogikada o‘yin nazariyasi ijtimoiy faoliyat hisoblanib, mehnatning tarixiy rivojlanish jarayonida paydo bo‘ladi. O‘yin doimo hayotni aks ettiradi. SHuning uchun uning mazmuni ijtimoiy voqelikda o‘zgarib turadi.O‘yin – maqsadga qaratilgan o‘ylangan jarayondir.O‘yin jarayoni asosida uquv faoliyati rivojlanadi. Bola yoshligida qancha ko‘p o‘ynasa, maktabda yaxshi o‘qishiga va keyinchalik mehnat faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.