Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi

Distillyatsiya bo’limining texnologik sxemasi.

3. 
   MAVZU. AZOT BIRIKMALARINING AHAMIYATI. ELEMENTAR AZOTNI BOG’LASH USULLARI. ATMOSFERA HAVOSINI AJRATISH NAZARIYASI, QURILMALARI
   

Reja:

1. 
   Azot birikmalarining ahamiyati.
   
2. 
   Elementar azotni bog’lash usullari.
   
3. 
   Atmosfera havosini ajratish nazariyasi, qurilmalari.
   

Azot birikmalari xalq xo’jaligida keng qo’llaniladi. Qishloq xo’jaligida suyuiq ammiak, karbamid va boshqalar mineral o’g’it sifatida, nitrat kislotasi, gaz holidagi ammiak mudofaada, tibbiyotda, neft sanoatida, metallurgiyada ishlatiladi. Azotning birikmalari uch xil bo’lishi mumkin:

1. 
   Ammoniy formasida- ammoniy sulfati va ammoniy nitrati;
   
2. 
   Amid formasida- kalsiy sianamidi, karbamid va boshqalar;
   
3. 
   Nitrat formasida- natriy va kaliy nitratlari.
   

Qishloq xo’jaligi uchun azot o’g’itlarining, kaliyli va fosforli o’g’itlarning ahamiyati katta. Ayniqsa, kartoshka, qand lavlagi, paxta hosildorligini oshiradi. 1 kg bog’langan azot birikmasi paxta hosildorligini 12 kg ga, qand lavlagini 160 kg ga, kartoshkani 120 kg gacha oshiradi.
1990 yilda 80 million t atrofida bog’langan azot ishlab chiqarilgan bo’lsa, 2000 yilda 120 ming t ishlab chiqarilgan.
Azotning xomashyolari sifatida atmosfera havosini ko’rsatish mumkin, chunki atmosfera havosi asosan azot va kisloroddan iborat.
Quruq havo tarkibi: N₂ - 78,09 %, O₂ - 20,95 %, Ar - 0,93 %, CO₂ - 0,03 %. Qolganlari inert gazlar, vodorod va ozonlardir. Bu quruq havoning tarkibi. Tabiatda esa har qaysi geologik yerda yilning fasliga qarab, ma’lum miqdorda suv bug’I bo’ladi. Elementar azotning dunyodagi havo tarkibidagi zahirasi 4,10¹⁵ t ga teng; 1 gektar yer yuziga esa o’rtacha 80 ming t bog’lanmagan holdagi elementar azot to’g’ri kelar ekan. Bu yerda azot bog’lanmagan holdadir. Ammo azot tabiatda qisman bog’langan holda ham uchraydi: NaNO₃- Chili selitrasi, КNO₃- hind selitrasi. Chaqmoq natijasioda yuqori temperaturada N₂ + O₂ = 2NO - Q ga o’tadi. Keyinchalik azot monooksidi N₂ ga, yomg’ir suvlari bilan HNO₃ ga, yerga tushgach esa Са(NO₃)₂ ga aylanadi.