Notiqlik turlari va nutq madaniyati. Reja

1. O‘quv yurtlari ma’ruzalari o‘z aniqligi, ilmiy muntazamligi,
faktlarga asoslanganligi va muayyan predmet qonuniyatlarini yoritib
berishga bag‘ishlanganligi bilan xarakterlanadi.
2. Ilmiy ma’ruza – muayyan sohada qilinayotgan ishlar, ilmiy tajribalar haqidagi xulosalar yoki qilinajak ishlar haqidagi rejalar: dastlabki tug‘ilgan g‘oyalar, gipotezalar bayonidan iborat. Ilmiy ma’ruza tinglovchilar auditoriyasi tor bo‘ladi. Ilmiy ma’ruza - siyosiy sharhga monand bo‘lib, agar siyosiy sharhda e’tibor siyosiy-ijtimoiy hodisalarga jalb etilsa, ilmiy ma’ruzada e’tibor muayyan ilmiy yutuqlarga, ixtirolar bayoni hamda xulosasiga qaratiladi.
3. Ilmiy axborot – akademik notiqtikning bu ko‘rinishi avval
qilinayotgan ishlar haqida muayyan darajadagi mutaxassis, javobgar va
rahbar shaxslarni xabardor qilishni ko‘zda tutadi.


III. SUD NOTIQLIGI
Sud notiqligi notiqlik san’atining qadimgi turlaridan hisoblanadi. Qadimgi yurist (faqih)lar orasida o‘z nutqi, notiqlik mahorati bilan mashhur bo‘lgan so‘z san’atkorlari ko‘p bo‘lgan. Mashhur sharq faqih notiqlaridan biri qozi al-Harbavayxiy (941y.) shu qadar katta e’tiborga ega bo‘lganki, hatto yurtning amiri har kuni ertalab kelib uni ziyorat qilib ketgan.
Sud notiqligi bir necha turga bo‘linadi:
1. Qoralovchi nutqi o‘zining muayyan shaxs yo bir guruh kishilaming aybini bo‘yniga qo‘yish, o‘zi xizmat qilayotgan ijtimoiy tuzum manfaatini yoqlab, shu tuzum yo davlat styosatiga qarshi bo‘lgan, qonun-qoidalarga rioya qilmagan fuqarolarni qoralash ruhi bilan xarakterlanadi.
2. Jamoatchi qoralovchi nutqi. Agar davlat prokurori chetdan
kelgan kishi sifatida bu ishga aralashsa, jamoatchi qoralovchi jinoyat
ishtirokchilari bilan yonma-yon turib, bir jamoada ishlagan bo‘lishi
mumkin. Jinoyatchi tarjimayi holini jamoatchi-qoralovchi prokurorga qaraganda ko‘proq bilishi tabiiy. Shu yo‘l bilan uning jinoyatini
oydinlashtirishi mumkin.
3. Oqlovchi nutqi. Oqlovchi chinakam begunoh odamni emas,
balki aybi bo‘lgan jinoyatchini oqlashga urinadi. Uning gunohidan
o‘tishni talab qiladi.
4. Jamoatchi-oqlovchi nutqi . Sudlanuvchining gunohini yengillatish, ularning to‘g‘ri yo‘lga tushib olishlari uchun ko‘maklashishga qaratilgan bo‘ladi. Bu toifadagi notiqlar muayyan jamoa nomidan so‘zlaydilar.
5. O‘z-o‘zini himoya qilish nutqi – sud notiqligining tarkibiy qismi.O‘z-o‘zini himoya qilish nutqi siyosiy mavqega ega bo‘lgan jarayonlarda alohida ahamiyat kasb etadi. Bunday jarayonlarda o‘z-o‘zini himoya qilish nutqi ko‘pincha siyosiy hukm chiqarish, ijtimoiy illatlarni ro‘y-rost ochib tashlash darajasiga ko‘tarilib ketadi.