Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalarning tavsifnomasi

Logopsixologiyaning obyekti – tug‘ma yoki orttirilgan nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar.
Logopsixologiyaning vazifalari:

• 
  nutqida turli nuqsoni bo‘lgan shaxslarning psixik rivojlanish xususiyatlarini o‘rganish;
  
• 
  nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarning bilish faoliyatidagi
  
• 
  kamchiliklarni korreksiyalash, bartaraf etish;
  
• 
  nutq nuqsonlarining differensial diagnostik metodlarini ishlab chiqish;
  
• 
  nutq nuqsonlarida hissiy-irodaviy sohasi va shaxslararo munosabatlardagi kamchiliklarni bartaraf etish metodlarini ishlab chiqish;
  
• 
  nutq nuqsoniga ega shaxslarning bilish faoliyatidagi va hissiyirodaviy sohasidagi kamchiliklarini oldini olish uchun mo‘ljallangan tadbirlarni ishlab chiqish.
  

Nutq buzilishlari bilan fiziologlar, nevropatologlar, logoped, psixolog va lingvistlar shug‘ullanadilar.
L.S.Vigotskiy fikricha, nutqiy faoliyatni fiziologik jarayon sifatida o‘rganish maqsadga muvofiqdir. Kommunikativ nazariyaning nuqtai nazaridan esa nutq buzilishi – verbal kommunikatsiyaning buzilishidir.
Logopsixologiyada kommunikatsiyaga tizimli yondoshuv quyidagilarga moslanadi:

• 
  kommunikativ tizimning funksiyasi nazariyasiga;
  
• 
  kommunikativ faoliyat tahlili nazariyasiga;
  
• 
  kommunikativ nazariya qobiliyatlarini rivojlantirishning tizimli genetik nazariyasiga.
  

Bu nazariyalar quyidagi tamoyillarga asoslanadi:

• 
  muloqot jarayonining ijtimoiy-psixologik adaptatsiyasi,
  
• 
  kommunikativ jarayonni o‘tkazishni tizimli tashkil etish;
  
• 
  kommunikativ faoliyatning yuqori darajasi, nutqiy-fikrlash jarayonlarining funksional butunligi, kommunikatsiya jarayonida tizimlararo munosabatlar;
  

Logopsixologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqasi
Logopsixologiya fani boshqa fanlar bilan chambarchas bog‘liq. Nutqiy buzilishlar korreksiyasi va profilaktikasi bilan shug‘ullanish nutq buzilishlari simptomatikasini bilish, nutqiy faoliyat tizimida nonutqiy simptomlar aloqasini o‘rganish uchun logopsixologiya boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqada faoliyat ko‘rsatadi.
Bolalarni rivojlanish bosqichlarini psixik tomondan o‘rganish bolalar psixologiyasi, pedagogik psixologiya va logopediyani o‘z ichiga birlashtiradi. Bolalar psixologiyasi bolalarda kechadigan, ruhiy jarayonlarni o‘rganadi. Bolalar psixologiyasi bolani boshqa shaxslar bilan muloqotga kirisha oladigan, mehnat qila oladigan shaxsga qay tarzda aylanishini ko‘rsatib beradi. Logoped bolalarni psixik rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashda va farqlashda yuqorida bayon etilgan bilimlarga tayanishi lozim.
Logopsixologiya – maxsus psixologiyaning bir bo‘limi, maxsus psixologiya esa umumiy psixologiyaning bir yo‘nalishi, ya’ni sohasi, umumiy psixologiya psixikani tarkib topishi va rivojlanishi qonuniyatlarini me’yorda o‘rgansa, logopsixologiya esa ana shu qonuniyatlarning anomal rivojlanishini o‘rganadi. Shuningdek, bu fanlarning aloqasi, o‘rganish metodlari, tamoyillari, o‘rganilayotgan holatlarni yagona tushunchalari, atamalari yordamida bayon etilishi bilan ham belgilanadi. Logopsixologiya pedagogika va uning bir bo‘limi maxsus pedagogika, logopediya bilan bog‘liq.
Ma’lumki, logopediya o‘zining tamoyillarini shakllantirish, shuningdek ta’lim-tarbiya tizimini tashkil etishda logopsixologiya tomonidan o‘rganiladigan bolalarni guruhli, yosh va individual xususiyatlari haqidagi bilimlarga tayanadi.
Pedagogik muammolarni mustaqil hal etish, pedagogik munosabatlarni kengaytirish, logoped bolalarning ta’lim-tarbiya jarayoniga amaliy ta’sir etish sharti hisoblanadi.
Logopsixologiya tibbiy fanlar bilan ham bog‘liq. Bu fanlar bir xil o‘rganish obyektiga ega. Lekin bu fanlarning o‘rganish predmeti farqlanadi. Logopsixologiya – nevrologiya, psixiatriya, fiziologiya fanlari bilan bog‘liq. Nevrologiya, fiziologiya fanlari logopat bolalarning psixik rivojlanishi holatini yangi sifat nuqtai nazaridan baholash imkonini beradi. Funksional sistemalar nazariyasini yaratilishi, bosh miya qobig‘ining funksiyalarni lokalizatsiyasi haqidagi nazariyani ishlab chiqilishi, alohida ehtiyojlarga ega bolalarda oliy psixik funksiyalarni shakllanishi va rivojlanishi kamchiliklarini tahlil etishning yangicha usulini keltirib chiqdi.
Ichki va tashqi aloqalar o‘zaro tafovutlanadi. Ichki aloqalarning surdopedagogika-tiflopedagogika, oligofrenopedagogika, ona tili, matematikaga o‘rgatish metodikasi, logopedik ritmika, umumiy va maxsus psixologiya bilan aloqalar kiradi. Tizimlararo aloqalarga tibbiy-biologik va lingvistik aloqalar kiradi.
Logopsixologiya otoloringologiya, nevropatologiya, psixopatologiya, oligofreniya klinikasi, pediatriya fanlari bilan bog‘liqdir. Bu fan ma’lumotlari ovoz buzilishlarini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega. Bu holatda ovoz buzilishlari halqum nuqsonlari asosida yuzaga kelgan bo‘lishi mumkin.
Ko‘p buzilishlar markaziy nerv sistemasi buzilishlari bilan bog‘liq bo‘lib, uning diagnostikasi logoped va vrach-nevrologning o‘zaro faoliyati asosida mavjud bo‘ladi.
Nutqiy buzilishlarda ruhiy rivojlanishning turli holatlari emotsional-irodaviy, xulqiy, diqqat, xotira, aqliy mehnat faoliyatining rivojlanishidan orqada qolishi kuzatiladi. Bu ma’lumotlar nutqiy buzilishni aniqlash va unga logopedik yordam ko‘rsatishda muhimdir. Nutqiy buzilishlar miya faoliyatining rivojlanishi bilan bog‘liqdir. Bunda logopedik ish markaziy nevr tizimi faoliyatini stimullovchi dori-darmon orqali davolash bilan bog‘liqlikda olib boriladi.