O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Baliq zaxirasiga salbiy ta’sir etuvchi omillarning oldini olish yo‘llari
Yuqorida bizlar baliq zaxirasiga inson faoliyati tomonidan noma’qul 
ta'sirlarni xarakterlab berdik. Bu noma’qulchilikning asosiy negizi kvota- 
siz ovlash, baliq ovlash qoidalariga rioya qilmaslik hamda kerakli miq- 
dorda baliqchilik hovuzlarini o‘z vaqtida baliqlashtirmaslikdan iborat.
Xo'jalik ishini ilmiy asoslangan holda tashkil qilinsa, baliq ovlash qoi­
dalariga rioya qilinsa, yuqorida ko‘rsatilgan kamchiliklar oldi olinadi.
Suvning gidrologik rejimini yaxshilash asosan meliorativ ishlarni 
yo'lga qo'yish, suv havzasini ifloslanishdan saqlashdan iborat. Baliq 
semizlik koeffitsientini va o'sish tempini yoki sur’atini yaxshilash ozuqa 
bazasini kuchaytirish orqali amalga oshiriladi. Tabiiy ko'llarni baliq 
mahsulotini oshirish uchun undagi ozuqa obyektiga qarab baliq sego- 
letkalari bilan baliqlashtirib turish maqsadga muvofiq.
Suv havzasining melioratsiyasi
Melioratsiya chora-tadbirlari yordamida suv havzasining gidrologik 
rejimining yomonlashuvi oldi olinadi. Suv havzasi asta-sekinlik bilan 
ko'miladi, yuksak suv o‘simliklari ko‘payib ketadi, balchiqlashadi. Shu 
kabi kamchiliklar oldi olinishi kerak. Tabiiy sharoitda baliqlar sonining 
kamayib ketishi yoki effektsiz bo'lishi, asosan uvildiriq va mayda ba- 
liqchalar, ya’ni chavoqlarning ko‘plab nobud boMishi bilan bogiiq.
320

---

Tashqi muhit ta’sirida otalanmagan uvildiriqlarning foizi ancha 
yuqori, kislorod yetishmasligi sababli otalangan uvildiriqlar ham nobud 
boiadi. Uvildiriqlarning otalanish jarayoni va otalangan uvildiriqlar­
ning nobud bo‘lmasligi suv havzasining gidrologik, gidrokimyoviy va 
gidrobiologik rejimi bilan chambarchas bogiiq.
Suv tarkibidagi muallaq moddalarning suv tubiga cho‘kishi, suv 
havzasini sayozlanishiga olib keladi. Suv kamaygan paytda, bunday 
joylar nerest uchun yaroqsiz bo‘lib qoladi. Suv havzasining sayozlash- 
gan joylarida yuksak suvo'tlari qamish (Phragmites communis), lux 
(Typha angustifolia), ridest (Potamogeton pectinotus) kabilar kuchli 
ravishda o‘sib ketadi. Natijada suv havzasi balchiqlashib gidrologik re- 
jim buziladi.
Qurib kolgan yuksak suv o‘simliklari qoldiqlari mikroorganizm 
ta’sirida chiriydi. Suvdagi erigan kislorodning asosiy qismi chirish ja- 
rayoniga sarflanadi va gaz rejimi buziladi. BPK(5) ko‘rsatkichi oshadi 
va zamor (dimiqish) hodisasi namoyon boiadi. Shunday qilib baliqchi- 
lik suv havzalarining, tabiiy suvlarning yuksak suv o‘simliklari bilan 
qoplanishi, gidrologik va gidrokimyoviy holatning buzilishi baliqlarning 
tabiiy ko‘payishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Hovuz baliqchilik xo’jaliklarida olib boriladigan meliorativ ishlar- 
dan asosiy maqsad hovuz yoki koining gidrologik va gidrokimyoviy re- 
jim ini yaxshilashdan iborat. Agarda meliorativ ishlar o‘z vaqtida tashkil 
qilinmasa unda suv havzalar evtroflashadi.
Lekin yuksak va tuban suv o’simliklari suv havzasi biologiyasi 
uchun muhim o‘rin egallaydi. Suv o’simliklari suvni kislorodga boyita- 
di, karbonat angidridini kamaytiradi, kanallar qirg’og’ini yemirishdan 
saqlaydi. Ammo me’yordan oshsa, uning foydadan ko‘ra zarari katta 
bo’ladi.
Baliqchilik havzalarining 10—15% miqdorini yuksak suv o’simliklari 
tashkil qilgani ma’qul. Hozirgi kunda Respublikamizda ko’pchilik ba­
liqchilik xo’jaliklarning hovuzlari 60-70% gacha lux-Typha anqustifo- 
lia, Phrangmites communis, (qamish), Rdest-Potamoqeton hectinatus 
bilan qoplangan.
Yuksak va tuban suv o’simliklariga qarshi mexanik, kimyoviy va bio- 
logik kurash usullari mavjud. Mexanik kurash usulini qoilash iqtisodiy 
ancha qimmatga tushadi, kimyoviy usulni qoilash xavfli va gerbersitlar 
narxi ancha qimmat. Biologik kurash usuli m aium emas. Ko’pchilik 
baliqshunoslarning fikrlaricha oq amur lux—(Typha anqustifolia) suv 
o’simligini yemaydi.
321

---