O. Yusupova

 
5.Tilshunoslik va adabiyot. Lingvopoetika. 
Tilshunoslik 
badiiy adabiyot bilan ham uzviy aloqadadir. Chunki til aloqa 
vositasi sifatida muayyan axborot tashuvchi oddiy belgilar 
sistemasigina bo‗lib qolmay, balki tinglovchiga ta‘sir qiluvchi 
qudratli vosita hamdir. Tilning birinchi funksiyasi an‘anaviy va 
sistem-struktur tilshunoslikning o‗rganish obyekti bo‗lsa, 
ikkinchi funksiyasi lingvopoetikaning o‗rganish obyektidir. 
Lingvopoetika lingvistik poetikaning qisqargan shakli bo‗lib, 
badiiy asarlarda qo‗llanilgan lisoniy birliklarning (fonetik, 
morfemik, leksik va boshq.) badiiy-estetik vazifalarini, tilning 
konnotativ funksiyasini o‗rganadi. Boshqacha aytganda, 
lingvopoetika tilshunoslikning badiiy nutqni o‗rganuvchi 
bo‗limidir. Badiiy nutq badiiy adabiyotning bayon qilish 
vositasi sanaladi. Filologiya tarixida badiiy asar tili va poetik til 
atamalari tez-tez uchrab turadi. Mazkur atamalar ifodalagan 
tushunchalar bir-biriga juda yaqin tursa ham, lekin o‗zaro 
ma‘lum jihatlari bilan farq qiladi. «Obraz», «uslub», «ko‗chim 
(trop)», «badiiy til», «stilistika», «poetika» kabi tushunchalar 
badiiy asar tili va lingvistik poetikaga daxldor tushunchalardir. 
6. 
Tilshunoslik 
va 
biologiya. 
Tilshunoslikning 
nevrologiya bilan munosabati. Neyrolingvistika. 
Tilshunoslik biologiya fani bilan ham uzviy aloqadadir. 
Avvalo, tilshunoslikning o‗rganish obyekti bo‗lgan til tovushlar 
silsilasi yordamida moddiylashadi.Tovushlar esa nutq birligi 
sifatida muayyan nutq organlarining faoliyati natijasida yuzaga 
chiqadi. Nutq tovushlarini hosil qilishda ishtirok etadigan nutq 
organlari nutq apparati sanaladi. 
Nutq apparati tarkibiga kiruvchi nutq organlari inson 
organizmining tarkibiy qismidir. Har qanday nutq organi ikki 
xil vazifa bajaradi: 1) birlamchi vazifasi insonning fiziologik 
a‘zosi. Bunday a‘zo sifatida ular inson organizmining normal 
yashashi uchun zarur tabiiy ehtiyojlarni qondirishga xizmat 
qiladi; 2) ikkilamchi vazifasi nutq organi. Bu faqat homo 

---

17 
sapiensga xos xususiyatlar bo‗lib, birlamchi vazifasi ustiga 
qo‗shimcha vazifa – ma‘lum nutq tovushlarini talaffuz qilish 
vazifasi qo‗shiladi. Shunday qilib, bu organlar ham 
biologiyaning, ham tilshunoslikning tekshirish obyekti bo‗ladi. 
Tilshunoslik tibbiyotning nevrologiya bo‗limi bilan ham 
uzviy aloqada. So‗nggi davrlarda psixologiya, nevrologiya va 
tilshunoslik fanlarining oralig‘ida neyrolingvistika nomi bilan 
yuritiluvchi yangi fan tarmog‘i vujudga keldi. Bu fan nutqiy 
faoliyat bosh miyaning mahsuli ekani, miya kasallanishining 
nutqiy faoliyatga ta‘siri masalalarini o‗rganadi. Sodda qilib 
aytganda, neyrolingvistikaning o‗rganish obyekti afaziyadir.
Bundan tashqari, tilshunoslikda valentlik atamasining keng 
tarqalishi, invariant – variant tushunchalarining paydo bo‗lishi 
kimyo fanining, yadro-preferiya munosabatlari fizika fanining, 
tilshunoslikda 
keng 
qo‗llanilayotgan 
statistik 
metodlar
matematika fanining ta‘siri orqali maydonga keldi.