O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

(arteriola 
glomerularis
efferens) 
chiqadi. 
Kop­
tokchadan chiqqanidan keyin olib ketuvchi arteriola kapillarlarga 
bo‘linib, buyrak naychalarini o ‘raydi va ulardan vena kapillarlari 
hosil bo ‘ladi.
Kapillar koptokchalardan chiquvchi arteriolaning o‘lchami kichik 
boigani uchun koptokcha kapillarlarida bosim oshishi natijasida qon- 
dan suyuqlik ajralib Shumlyanskiy-Boumen kapsulasiga o ‘tadi va 
unda bir sutkada ( 1 5 0 - 180 litr) birlamchi siydik hosil bo‘ladi. Buy­
rak koptokchasida arteriola kapillarga bo‘linib, undan arteriola hosil 
boiishini 
buyrakning ajoyib qon tomir to ‘ri
(rete mirabili) 
deb ataladi.
16

---

Shumlyanskiy-Boumen kapsulasida hosil bo ‘lgan birlamchi 
siydik nefron naychalaridan o ‘tganida undagi suyuqlik naychalar 
devoridagi vena kapillarlariga qayta so‘riladi va qo‘shuvchi 
naychada (
1 - 2
litr) ikkilamchi siydik hosil bo ‘ladi.
Buyrakning m ag‘iz moddasida ravoqsimon va bo ‘laklararo 
arteriyalardan to ‘g ‘ri arteriolalar 
(arteriolae rectae) 
chiqib, buyrak 
piramidasini qon bilan ta ’minlaydi. Po‘stloq moddaning kapillar 
to‘ridan hosil bo ‘lgan venullalar o ‘zaro qo‘shilib, bo ‘lakchalararo 
venalami 
(w.interlobullares) 
hosil qiladi. Ulaming qo‘shilishidan 
hosil bo‘lgan yoysimon venalar (vv. 
arcuatae) 
b o ‘laklararo venalarga 
(vv. 
interlabares) 
o ‘tib ketadi. Ular esa buyrak bo‘shlig‘ida o ‘zaro 
qo‘shilib, buyrak venasini hosil qiluychi yirik venalarga aylanadi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloq buyragi nisbatan katta va yumaloq shakl- 
dabo‘ladi (205-rasm).
205-rasm. Chaqaloq buyragi va buyrak usti bezi. Old tomondan
ko‘rinishi: 
1-v. cava inferior; 2-aorta abdominalis; 3-v. suprarenalis sinistra; 
4-glandula suprarenalis sinistra; 5-facies anterior 6,11—lobuli renalis; 7-ureter 
sinister; 8-a. renalis sinistra; 9-a. renalis dextra; 10-ureter dexter; 12-v. renalis 
dextra; 13-v. renalis sinistra; 14-glandula suprarenalis dextra; 15-v. suprarenalis 
dextra.

---

U bo‘laklardan iborat bo‘lib, po‘stloq qavati yaxshi rivojlanmagani 
uchun yuzasi g ‘adir-budur. Buyrakning bu holati 2-3 yil davomida 
asta-sekin yo‘qolib ketadi.
Uning o ‘rtacha uzunligi 4,2 sm, kengligi uchlari sohasida 2,2 sm, 
darvoza sohasida 1,5 sm, og‘irligi esa 12 g. Chap buyrak o‘ngiga 
nisbatan katta. 
Yangi tug‘ilgan chaqaloq buyragining po‘stloq 
moddasini qalinligi o‘rtacha 
2
mm bo‘lsa, m ag‘iz moddasiniki 
8
mm 
bo‘lib, ulaming bir-biriga nisbati 1:4.
Yangi tug‘ilgan chaqaloq buyragining yuqori uchi XII ko‘krak 
umurtqasining yuqori qirrasi sohasida joylashsa, pastki uchi IV 
bel umurtqasining pastki qirrasi sohasida joylashadi. 
0
‘n ikkinchi 
qovurg‘a chap buyrakning yuqorigi uchini kesib o ‘tsa, o ‘ng buyrak­
ning yuqorigi uchi 
1 2
qovurg‘aning pastki qirrasiga to ‘g ‘ri keladi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloq buyragi uch qavat g ‘ilof bilan o ‘ralgan. 
Buyrak fassiyasi qorinparda orqa fassiyaning yupqa varag‘idan 
iborat.
Buyrakning yog‘ g ‘ilofi yo ‘q. Buyrakning fibroz g ‘ilofi yupqa 
biriktiruvchi to ‘qimadan iborat b o ‘lib, buyrak parenximasiga 
yopishib turadi va oson ajraydi. Emizikli davrda buyrak oicham lari
1,5 marotaba kattalashib, og‘irligi 37 grammga yetadi. Bu davrda 
yog‘ g ‘ilofi yaxshi taraqqiy etmagani uchun buyrak harakatchan 
bo ‘ladi.
Buyrakning o ‘sishi, asosan, bola hayotining birinchi yili, 5-9 
yoshlar va 16 - 19 yoshlarda uning po ‘stloq moddasining o ‘sishi 
hisobiga b o‘ladi. Bu davrlarda buyrakning p o ‘stloq moddasining 
qalinligi 4 marta, m ag‘iz moddasi esa faqat 2 marta kattalashadi.
Buyrakning fibroz g ‘ilofi 5 yoshda yaxshi bilinib, 10 - 14 
yoshlarda uning tashqi qavatida silliq mushak tolalari soni ko ‘payadi 
va kattalamikiga o ‘xshash b o ‘ladi. Buyrakning yog‘ g ‘ilofi 
bolalikning birinchi davrida pay do b o ‘lib, asta-sekin qalinlashadi va 
7 yoshda yaxshi bilinadi.

---

/
206-rasm. 13 yoshii qiz bolaning siydik va tanosil a’zolari:
l-venae hepatici; 2-v.cava inferior; 3-a. phrenica inferior sinistra;
4-esophagus; 5-truncus coeliacus; 6-a . splenica; 7-glandula suprarenalis sinistra;
8-v. renalis sinistra; 9-a. renalis sinistra; 10-ren sinister; 11-ureter sinister; 
12-a. ovarica sinistra; 13-pars abdominalis aortae; 14—a. iliaca comminis sinistra;
15-v. iliaca communis sinistra; 16-a. iliaca externa sinistra; 17-a.iliaca intema 
sinistra; 18,24—tuba uterina; 19,23-ovarium; 21-uterus; 22-vesica urinaria; 25-a. 
iliaca externa dextra; 26-a. iliaca intema dextra; 27-a. iliaca communis dextra; 
28-ureter dexter; 29-v. cava inferior; 30-ren dexter; 31-a. renalis dextra; 32-v. 
renalis dextra; 33-a. mesenterica superior; 3 4 - glandula suprarenalis dextra; 35-a. 
hepatica communis; 36-v. suprarenalis dextra; 37-a.phrenica inferior dextra.
19

---

Buyrak fassiyasi varaqlari yupqa bo ‘lib, yoshga qarab qalinlashib 
boradi. Yoshga qarab buyrakning joylashishi ham o ‘zgaradi. 
Umurtqalar tez o ‘sgani uchun birinchi yilning oxirida uning yuqori 
uchi XII umurtqa tanasining o ‘rtasida bo ‘Isa, pastki uchi yarim 
umurtqa yuqori joylashadi. 7 yoshdan so‘ng buyrakning umurtqa 
pog‘onasiga nisbati kattalamikiga o ‘xshab qoladi.
Emizikli davrda buyrakning bo'ylam a o ‘qi umurtqa pog‘onasiga 
parallel joylashgan b o is a , 5 - 6 yoshda uning yuqori uchi bir-biriga 
yaqinlashadi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqning buyrak jom i keng, ampula shaklida 
bo‘lib, ko‘pincha buyrak tashqarisida joylashadi. U 3 yoshlarda 
buyrak to‘qimasi ichiga kiradi.
Uning devorida b o ‘ylama va halqasimon y o ‘nalishdagi mushak 
qavatlari paydo b o ‘lib, ular siydikni buyrak jom idan haydash va 
siqish vazifasini bajaradi.