O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

ham  oltin  kitob»  («Utopiya»)  asarida  bayon  etilgan.

109

---

latning  eng  yaxshi  tuzumi  to ‘g‘risida  va  yangi  Utopiya  oroli 

haqida  bag‘oyat  foydali,  ham  maroqli,  ham  oltin  kitob» 

(1516-y.)  nomli  asarida  o‘z  ifodasini  topgan.  Kitob  ikki  qism- 

dan  iborat.  Uning  hajman  kattaroq  bo‘lgan  va  dastlab  yozil- 

gan  ikkinchi  qismida  Utopiyadagi  turmush  tarzi  xususida  hikoya 

qilinsa,  keyinroq  bitilgan  birinchi  qismida  Angliya  hayoti  tan- 

qidiy  ko‘z  bilan  yoritildi.  Kitob  muallifning  mavjud  ijtimoiy 

va  m a’naviy  voqelikka  naqadar  salbiy  munosabatda  bo‘lganini 

namoyon  etadi.

«Utopiya»  mualliflning  gumanistik  dunyoqarashi  asarning  bi­

rinchi  qismida  ifoda  etiladi.  Angliyadagi  yer  islohotlari  dehqon- 

laming  o‘z  yerlaridan  judo  bo‘lishlariga,  daydilar  va  yupunlar- 

ning  ko‘payib  ketishiga  olib  keldi.  Ayni  paytda  mamlakatga  xemiri 

ham  naf  keltirmaydigan  shunday  bir  tabaqa  shakllandiki,  ular 

o‘z  huzur-halovatlari  yo‘lida  istalgan  mablag‘ni  sarflashga  qodir 

bo‘lib  qoldilar.  Tabiatan  mo‘min-qobil,  beozor  bo‘lgan  qo‘ylar 

odamlarni  yeb  qo'ya  boshladi,  deb  yozadi  Tomas  Мог.  Muta- 

fakkir  ushbu  iborasi  bilan  boyonlar  daromadini  oshirish  im- 

konini  beradigan  qo‘ylarni  boqish  uchun  yuzlab  odamlar  o‘z 

yerlaridan  haydab  yuborilganini  nazarda  tutadi.  Bu  kulfatlar 

T. Morning  fikriga  muvofiq,  «davlat  bahonasida  va  davlat  nomi- 

dan  o ‘z  manfaatlari  haqida  qayg‘urayotgan  boylarning  fitna- 

fasodidan  o‘zga  narsa  emasdir».1

Xullas,  Tomas  Mor  o‘zi  yashab,  ijod  etgan  jamiyatni,  undagi 

ijtimoiy-siyosiy  munosabatlarni  tanqid  qildi.  Xususan,  Angliyada 

odamlar  qadr-qimmatini  yerga  uruvchi,  uni  kamsituvchi  tarti- 

botlar  yordamida  to‘plangan  kapitalni  yuzaki  tahlil  qilishga  qarshi 

chiqdi.  0 ‘zi  bunday  illatlarning  vujudga  kelishining  asosiy  saba- 

bini  xususiy  mulkdan  qidirdi.  Shuning  uchun  ham  ijtimoiy  mu­

nosabatlarni  o‘zgartirish  zarur,  degan  xulosaga  keladi.  Birinchi- 

lardan  bo‘lib  ishlab  chiqarishni  umumlashtirish  g‘oyasini  ilgari 

surdi.  Lekin  bunday  sifatiy  o‘zgarishni  qonun  yordamida  amalga 

oshirmaslik  zarur  ekanligini  qayta-qayta  takrorladi.

Angliyadagi  ijtimoiy  voqelikni  qadimgi  xristian  mualliflari 

bayon  etgan  fikrlar,  Bibliyada  uchraydigan  g'oyalar  bilan  taq- 

qoslar  ekan,  T.Mor  o‘z  orzusidagi  jamiyatni  izhor  qiladi.  Ushbu 

orzulaming  shakllanishiga  florensiyalik  platoniklar,  Erazm  Rot-