O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Nazariy tushuncha. Yuqoridagi ishdan ko‘rinadiki, nerv markazlarining faoliyatidagi xossalardan biri ularning inertligidir va ular neyronlaridagi qo‘zg‘alishlarning qo‘shilish qobiliyatidir. Bu jarayonning 2 xil asosiy me-xanizmi tafovut qilinadi: vaqtli va fazoviy qo‘shilish.
Ishdan maqsad: nerv markazlarida qo’zg’alishlarni vaqtli va fazoviy qo’shilishini kuzatish.
A) Qo’zg’alishning vaqtli qo’shilishi.
Ish uchun kerakli jihozlar: stimulyator, 2 ta sim, jarrohlik stoli, preparovka uchun asboblar yig‘indisi, jomcha, doka salfetkalar, paxta, baqa.
A)-Ishni bajarish tartibi. Ish baqaning asab muskul preparatida olib boriladi. Buning uchun baqaning boshi ko‘z orqasidan kesiladi va jarrohlik stoliga qo‘yiladi. Bosh miyasi kesib tashlangandan keyin shok holat o`tishi uchun 3-5 minut baqa tinch qoldiriladi. Orqa oyoqlaridan birga stimulyatorga ulangan elektrodlar mahkamlanadi. Elektrodlar sifatida stimulyatordan kelayotgan simlar xizmat qilishi mumkin. Ular tizza bo‘g‘imining tepa va pastiga bir-biridan 0,5 sm uzoqlikda o‘raladi. Bo‘sag‘a (pog‘ona) ta‘sirot kuchi topiladi. Ta'sir kuchini pog’ona osti kuchi darajasiga qaytarilib, ketma-ket bir necha marotaba ta'sirlash amalga oshiriladi va qaysidir ta'sirdan keyin baqa oyog`ining panjalari harakatga kelganligini kuzatiladi. Bu holatda vaqtli yig`ilish (summatsiya) amalga oshganligini kuzatiladi.
B) Qo’zg’alishning fazoviy qo’shilishi.
Ish uchun kerakli jihozlar: preparovka uchun asboblar yig‘indisi, jomcha, paxta, metronom yoki sekundomsr, ilmoqli va probkali shtativ, 0,1%, 0,3%, 0,5% sulьfat kislota eritmalari, suv uchun stakan, baqa.
A)-Ishni bajarish tartibi. Talamik baqaning pastki jag‘idan shtativ ilmog‘iga ilinib, ilmoq uchiga probka kiydiriladi (ish vaqtida baqaning ilmoqdan chiqib ketmasligi uchun) va qon to‘xtaguncha kutiladi. Fazoviy qo‘shilishni bukilish refleksida kuzatish mumkin. Buning uchun baqaning orqa oyoq panjalarining uchi bo‘sag‘a kontsentratsiyasidagi kislotaga tushiriladi va refleks vaqti aniqlanadi. Baqa panjalarini kislotaga tushgandan to uni tortib olgungacha ketgan vaqt metronom zarbasi (yoki sekundomer) yordamida topiladi va bu refleks vaqti bo‘ladi. Keyin baqaning oyog‘ini stakandagi vodoprovod suvida yuvib, oyoqlar kafti butunlay kislotaga solib refleks vaqti aniqlanadi.
Topshiriqlar.
1. Ikkala holatda refleks vaqtini belgilang?
2. Oyoqlar kafti butunlay kislotaga tushirilganda refleks vaqti nima uchun o’zgaradi?
3. Ketma-ket yoki vaqtli va fazodagi qo’shilishni tusunturuvchi sxemani ayting?