Odam anatomiyasi fanidan ma`ruza matni

Anatomiya atamalari.
Odam organizmini o`rganishda qo`llaniladigan anatomiya atamalari birinchi marta 1894 yilda Shveytsariyaning Bazel shahrida bo`lgan anatomlar se`zdida qabul qilingan. Bazel anatomiya atamalari nomenklaturasida a‘zolar tuzilishga mos kelmaydigan atamalar ham bo`lgan. Shuning uchun 1955 yilda Parijda bo`lib o`tgan anatomlar se`zdida Parij anatomiya atamalari nomenklaturasi qabul qilindi va hozir ham qo`llanilib kelmoqda. A‘zolarning joylashgan o`rni, ularning alohida qismlarini a‘zolarga nisbatan o`rganishda sagittal, fronttal va gorizantal sathdan foydalaniladi.
1.Sagittal sath odam tanasining oldindan orqa tomonga qaratib boshidan oxirigacha vertikal kesilishi natijasidan hosil bo`ladi. Agar muzlatilgan murdaning qoq o`rta qismidan o`ng va chap nimtalarga ajratilsa o`rta satx hosil bo`ladi.
2.Frontal sath sagittal sathga nisbatan to`gri burchak hosil qilib yoki aniqrogi odam peshonasiga parallel holatda o`tkazilgan yuzadan vjudga keladi.
3.Gorizantal sath fazoga parallel yoki sagittal holda frontal sathlarga to`g`ri burchak hosil qilib o`tkazilgan yuzadan hosil bo`ladi.
Ichki a’zolar haqida umumiy ma’lumot.
Ichki a’zolar ko‘krak, qorin va chanoqda joylashgan a’zolar bo‘lib (32-rasm), ular bajaradigan vazifasiga qarab, ovqat hazm qiluvchi, nafas olish, siydik-tanosil a’zolariga bo‘linadilar. Ovqat hazm qilish a’zolari, alimentar yo‘l bilan qabul qilingan ovqat moddasini o‘zlashtirishda, ya’ni moddalar almashinuvi jarayonida ishtirok etadi.

Garchi, yurak ko‘krak a’zolariga taalluqli hisolblansa-da, bajaradigan vazifasiga ko‘ra yurak qon-tomirlar tizimida o‘rganiladi. Qorin sohasidagi a’zolardan taloq qorinda joylashsa-da, u qon ishlab beruvchi – qon deposi hisoblanadi. Ilmiy manbalarda bu a’zoni himoyachi, immun tizimining a’zosi deb yuritiladi. Nafas olish tizimi ham modda almashinuvida faol qatnashib, to‘qima va hujayralarimizga qon orqali kislorod yetkazib beradi va ishlab chiqarilgan karbonat angidridni chiqarib tashlashga xizmat qiladi. Odamda siydik ajratuvchi a’zolarning, ayniqsa, oxirgi qismi tanosil a’zolari bilan (erkaklarda) umumlashib, yanada murakkablashib ketgan bo‘lib, rivojlanish nuqtayi nazaridan bu ikki tizim bir-biriga yaqin bo‘lsa-da, vazifasi borasida u ikki xil, ya’ni siydik ajratuvchi va ko‘payish a’zolaridan iborat.