10
2. Oila qonunchiligining rivojlanishi va takomillashuvi.
Oilani yanada mustahkamlash va uning ijtimoiy ahamiyatini
oshirish uchun
huquqiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan huquqiy normalar mustaqillik
va milliy istiqlol mafkurasi g'oyalari asosida tayyorlandi. U xalqaro normalarga va
milliy mentalitetga mos ravishda ishlab chiqildi. Oila a'zolari o'rtasidagi
munosabatlar axloq-odob va huquqiy qoidalar bilan tartibga solinadi. Oilani
mustahkamlash, ota-onalar va bolalarning huquqini himoya qilishga jahondagi
nufuzli tashkilotlar ham katta hissa qo’shmokda.
Mustaqillik sharofati bilan yurtimizda inson manfaatlari, oila, onalik va
bolalikni ijtimoiy muhofaza qilish xalqaro huquq normalariga binoan amalga
oshirila boshlandi. Jumladan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining „Inson huquqdalri
umumjahon deklarasiyasi" (1948 yil), „Xotin-qizlar
huquqlari kamsitilishining
barcha shaqllariga barham berish to’g’risida konvensiya" (1979 yil, 18 dekabr),
„Bola huquqlari haqida" (1989 yil, 20 noyabr), „Bir xil qiymatdagi ish uchun
erkaqlar va xotin-qizlarga haq to’lash to’g’risida" (1951 yil, 29 iyun), „Xotin-
qizlarning siyosiy huquklari to’g’risida" (1952 yil, 20 dekabr) konvensiyalar,
„Boshqa mamlakatlarga bolalarni o’g’irlab ketishning fuqarolik jihatlari
to’g’risidagi Gaaga konvensiyasi" (1980 yil, 25 oktyabr), „Bolalarning yashashini,
himoyalanishini
va
rivojlanishini
ta’minlash to’g’risidagi umumjahon
deklarasiyasi" (1990 yil, 30 sentyabr), Xalqaro Mehnat Tashkilotining „Onalikni
muhofaza qilish to’g’risidagi 103-konvensiyasi" (1952 yil, 23 iyun) va boshqa qator
hujjatlarning parlamentimiz tomonidan rati-fikasiya qilinishi mustaqillik yillarida
oila, onalik va bolalik manfaatlarini xalqaro huquq normalari asosida himoya etish
sohasidagi ijobiy qadamlardir.
Mamlakatimizda
oilaviy-huquqiy
munosabatlar
O'zbekiston
Respublikasining
Konstitutsiyasi, Oila kodeksi, Prezident farmonlari va
farmoyishlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlari, vazirliklar va
idoralarning me'yoriy hujjatlari,
xalqaro-huquqiy normalar, Fuqarolik holatlarini
qayd etish tartibi to'g'risidagi Yo'riqnoma, Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd
etish Qoidalari, O'zbekiston Respublikasida vasiylik va homiylik to'g'risida Nizom,
Voyaga yetmagan bolalarni farzandlikka va tarbiyaga olish (patronat) to'g'risida
Nizom,
Voyaga
yetmaganlar
ishlari
bo'yicha
komissiyalar
faoliyatini
takomillashtirish haqidagi qaror, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi
Plenumining oila huquqi masalalariga qaratilingan dasturiy ko'rgazmalari bilan
tartibga
solinadi
1
.
Oila
huquqining
asosiy
manbai
O'zbekiston
Respublikasining
Konstitutsiyasidir. U o'n ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy
Kengashining o'n birinchi sessiyasida 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan.
1
O.I.Oqyulov – Oila huquqi., Toshkent.: 2016. 73-bet
11
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaning III bo'lim, XIV bobi «Oila» deb
nomlanib, 63-66-moddalar oilaviy-huquqiy munosabatlarni tartibga solishga
qaratilgan qoidalardir. 46-moddada esa xotin-qizlar va erkaqlar teng huquqlidirlir,
degan oila huquqini tamoyilini asosiy qonunga kiritdi. Konstitutsiyaning 63-
moddasiga asosan: «Oila jamiyatning asosiy bo'g'inidir hamda jamiyat va davlat
muhofazasida bolish huquqiga ega».
Oila huquqining asosiy manbai butun keng qamrovli oila qonunchiligining
«o'zagi» O'zbekiston Respublikasining Oila kodeksidir. U 1998-yil 30-aprelda
birinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining o'n birinchi sessiyasida
qabul qilinib, o'sha yili 1 sentabrdan e'tiboran amalga kiritildi.2 Oila kodeksi 8
bo'lim, 30 bob, 238 moddadan iborat. Oila kodeksi vazifalari Oila to'g'risidagi
qonunlarni yanada takomillashtirish bir qancha yo'nalishlarda olib borildi.
Birinchidan, mustaqil O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi,
Prezident
farmonlari va farmoyishlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlari,
vazirliklar va idoralarning me'yoriy hujjatlari unga huquqiy asos qilib olindi. Chunki
xotin-qizlar va erkaqlar teng huquqliligi, jamiyatning asosiy hujayrasi hisoblangan
oilani mustahkamlash, nikohning barqaror bo'lishi, otalik, onalik va bolalikni
muhofaza qilish, farzand tarbiyasida va moddiy ta'minotida ota-onaning huquq va
majburiyatlari
O'zbekiston
Respublikasi
Konstitutsiyasining
46,
63-66-
moddalarida, shuningdek,
maxsus qonunlarda, me'yoriy hujjatlarda o'z ifodasini
topgan
1
.
Ikkinchidan, amaldagi oila qonunlarini takomillashtirishda Uzoq yillar
davomida sinovdan o'tgan, o'zining ijobiy natijalarini bergan qoidalar saqlab qolindi.
Uchinchidan, alohida e'tiborni Sharqda vujudga kelgan va rivojlangan musulmon
huquqini, shariat va odob-axloq qoidalarini tiklash istiqbollarini va uning
tamoyillarini yangi Oila kodeksiga kiritishga harakat qilindi. To'rtinchidan, oilaviy
munosabatlar mustahkam bo'lgan, bolalar tarbiyasi yaxshi yo'lga qo'yilgan ayrim
xorijiy davlatlarning qonunchilik tajribasini yaxshi o'rganib,
mamlakatimizning
yangi qonunlariga olib kirish masalasi ham o'rganildi. Beshinchidan, ilgari
mamlakatda amalda bo'lgan «O'zbekiston SSRning Nikoh va oila kodeksi» (1969-
yil 6-iyun), «SSR Ittifoqi va ittifoqdosh respublikalarning nikoh va oila to'g'risidagi
qonun Asoslari» (1968-yil 27-iyun) asosida yozilgandi. Ularda respublika
axolisining, ayniqsa o'zbek xalqining o'ziga xos milliy va mahalliy xususiyatlari
deyarli inobatga olinmagan. Oltinchidan, oilaviy huquqiy
munosabatlardan kelib
chiqadigan nizolarni hal qilish tartibi va uning o'ziga xos xususiyatlari Oila
kodeksida berilishi lozim
2
. Chunki moddiy huquqda belgilangan qoidalar
protsessual huquqiy tartib asosida amalga oshiriladi.
1
O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. Toshkent, «O’zbekiston», 2012.
Do'stlaringiz bilan baham: 
