Oits kasalligi va tanosil kasalliklari haqida Reja: oits kasalligi haqida tushuncha oits kasalligini yuqish yo’llari

Aim.uz

OITS kasalligi va tanosil kasalliklari haqida
Reja:

1.OITS kasalligi haqida tushuncha

2.OITS kasalligini yuqish yo’llari

3.OITS kasalligi belgilari haqida tushuncha
Tayanch iboralar: OITS-ortirilgan imunitet tanqisligi sindiromi, OIV, Antitana, vaksina, vaksinatsiya, immunitet.
1.OITS kasalligi haqida. O'tgan asr davomida millionlab odamlarning yostig'ini quritgan, begunoh bolalar, kasallar o'limiga sabab bo’lgan OITS (SPID) kasalligi nima?

OITV- insonning immun tizimida muhim o’rin tutuvchi muayyan hujayralarni (limfotsitlarni) shikastlaydi va nobud qiladi.Hujayralarni shikastlab, OITV uning irsiy materiali bilan birlashib ketadi va bir neha yil davomida namoyon bo’lmasligi mumkin.

Ko’pchilik OITV infeksiyasi bilan zararlangan kishilar sirtdan sog’lom ko’rinadilar va ko’p yillar davomida kasallikning biror alomatisiz yashashlari yoki arzimas bexudliklar sezishlari mumkin. OITV-kasallikning ilk bosqichi, OITS esa so’nngi bosqichidir.

Odam organizmida immunitet tanqisligini keltirib chiqaruvchi virus (OITV) – inson organizmiga kirib, asta sekin immun tizimining zaiflashtiruvchi virusdir. Immun tizim organizmi begona, masalan, bakteriyalar, zamburug’lar, viruslar, shuningdek, saraton qo’zg’ovchi omillardan himoya qiladi. Odatda, inson organizmiga tushgach, maxsus davolanmasa, OITV infeksiyasi rivojlanishning (kasallikning) bir necha bosqichini bosib o’tadi. Bu bosqichda turli kasalliklar yuzaga keladi va immun tizim kuchsizlanadi.

OITV infeksiyasi inson organizmida sekin rivojlanadi. Immun tizimining zaiflashuvi uzoq davom etishi mumkin, shu sababli OITV bilan zararlangan kishining salomatligi yomonlashgani bilan infeksiya OITS bosqichiga o’tguniga qadar uzoq yillar yashab yuraverishi mumkin.

80-yillarning boshlarida paydo bo’lgan bu kasallik qisqa vaqt ichida odamlar ichida tez tarqalib, XX asr vabosi nomini oldi va rivojlangan kapitalistik davlatlarda millionlab kishilarning m o'limiga sabab bo'lmoqda, ayniqsa ularning ichida begunoh bolalar va ayollarning ko'pligi achinarlidir.

OITS turli yo'llar bilan kirib keldi, uni birinchi marta Tanzaniyalik tarjimon, gomoseksualist, keyinchalik Leningradlik fohisha ayol tarqatgan, shundan so’ng Elista, Vol­gograd, Rostov-Dori shaharlaridagi shifoxonalarda ishlayotgan tibbiy xodimlarning befarqligi, yaxshi sterillanmagan shpris, ignalar bilan ukol qilish natijasida kasallik virusi odamlar orasida keng tarqalgan, Elistada bolalar bo'limida tibbiy hamshira befarqligi tufayli bolalar ichida kasallik tarqalib ketgan.

Dunyoda OITS epedemiyasi 30-yildan ortiqroq davom kelmoqda. Ilk marotaba OITV infeksiyasi bilan ommaviy zararlanish hodisasi XX asrning 70-yillar oxirida ro’y bergan, deb hisoblanadi. O’sha vaqtdan beri immunitet tanqisligi virusi dunyoning ko’plab mamlakatlarida muntazam o’rganib, kelinayotgan bo’lsa- da, millionlab odamlar zararlanishlar davom etmoqda va OITSdan nobud bo’lmoqda.

OITS sayyoramizdagi eng ko’p insonning hayotdan bevaqt ko’z yumishiga sabab bo’lgan besh asosiy qotil kasalliklar sirasiga kiradi. 1982-yilga kelib olimlar OITS kasalliganing sababchisi insonning imun tizimi hujayralarini shikastlab, uni kasalliklardan himoyalanishga nomunosib qilib qo’yuvchi virus ekanligini aniqladikar.

OITV va OITSning oldini olish mumkin, chunki zararlanish faqat ma’lum vaziyatlardagina ro’y beradi.hatto OITV organizimga kirgan taqdirda ham, zamonaviy dori vositalari uning ko’payish sur’atini pasaytirishi mumkin.

Antitana- inson organizmidagi zarali viruslar bilan kurashuvchi moddalar.

Vaksina – kasallikning oldini olish uchun emlash preparati.

Vaksinatsiya – immunitet hosil qilish yo’li bilan kasallikning oldini olish uchun vaksina qo’llash.

Immunitet – organizimning kasallik qo’zg’atuvchilarga qarshi himoyasi.

Orttirilgan immunitet tanqisligi virusi kishi organizmida yashaydi, havoda esa o’ladi. Infeksiyaning yuqishi tarkibida anchagina miqdorda virus bo’lgan organizm suyuqliklari bilan munosabatga kirishganda sodir bo’ladi. Infeksiya yuqtirgan kishining organik suyuqligi sog’lom odamning shilliq (ayniqsa, kichik jarohatlar va yoriqlar bo’gan) qavatiga tushishi yallig’lanish qo’zg’ashi mumkin. Beparvolik, oldini olish choralarini tan olmaslik istalgan kishining yoshidan, jinsidan, ijtimoiy mavqeyidan, diniy e’tiqodidan qat’iy nazar kasallanishiga olib kelishi mumkin. Aynan shuning uchun kasallik yuqishiga yo’l qo’ymaydigan eng samarali vosita OITV va OITSning oldini olish choralarini bilish va ularga amal qilish hisoblanadi. OITV inson ogranizmida turli miqdorda mavjud bo’lishi mumkin. Boshqa kishiga yuqishi uchun yetarli bo’lgan virus qonda, jinsiy a’zolarning shilliq qavatida, spermada, ona sutida bo’ladi.

OITS VIRUSLARI QUYIDAGI YO’LLAR BILAN YUQADI:

1.Jinsiy aloqalar orqali – bu yo’l OITS ning tarqalishida asosiy yo’l hisoblanadi. Bu yo’l bilan g’ayritabiiy va betartib jinsiy aloqada bo’luvchilar kasallanadi. Jinsiy sheriklar qanchalik ko’p bo’lsa, OIV ni yuqtirish ehtimoli shunchalik ko’payadi. Jinsiy aloqa yo’li OITS ni tarqalishida eng asosiy va muhim o’rin tutsada, u yagona yuqish yo’li emas.

Sanchiluvchi va kesuvchi turli tibbiy va maishiy asboblar vositasida teri butunligini buzilishi natijasida ham kasallik yuqishi mumkin. Jumladan;
Shprislar va ignalardan umumiy foydalanish kasallikni yuqtirishning asosiy yo’llardan biridir. Bu yo’l bilan kasallikni yuqtirish in’eksion giyohvandlarga xosdir. Ular ko’p hollarda giyohvand moddalarni guruh bo’lib qabul qiladilar. Agar shu guruh orasida virus bilan zararlangan bo’lsa, u kasallikni boshqalarga yuqtiradi.

Yetarlicha zararsizlantirilmagan maishiy asboblar orqali-ustara va boshqa soqol olish anjomlari, qaychi, tirnoq tozalagich, kabi o’tkir maishiy asboblardan zararsizlantirmasdan umumiy foydalanish oqibatida ham kasallikni yuqtirib olish mumkin
Zararsizlantirilmagan jarroxlik, doyalik, stomatologik va boshqa tibbiy asboblar orqali tibbiy muolajalar olganda kasallikni yuqtirish mumkin. Gigyenik qoidalarga rioya etmagan holda igna sanchib davolash, quloqni teshtirish yoki tanaga rasm chizdirish (tatuirovka), shuningdek qosh, ko’z va lablarni tatuaj qildirish ham xavfsiz deb bo’lmaydi.
Kasallik OIV virusi bilan zararlangan qon va undan tayyorlangan preparatlarni odamga qo’yishdan oldin OITS ga tekshiriladi.

OITS bilan kasallangan bolaga

-xomiladorlik davrida yo’ldosh orqali

- tug’ish jarayonida

- Ona suti orqali o’tishi mumkin.

Yoki aksincha, chaqaloq tibbiy muolajalar yoki qon qo’yish yo’li bilan OITS ni yuqtirib olgan bo’lsa, ona ko’kragini emish jarayonida onasiga kasallikni yuqtirishi mumkin.

3. OITS virusi, oq qon tanachalarini o'ldiradi va odam turli tuman kasalliklarga chalinadi.

OITSning yashirin davri bir necha oydan 2-5 yilgacha hatto 10-15 yilgacha cho'zilishi mumkin. Bemor esa o'zi sezmagan holda atrofdagilarga xavfli bo'lib qoladi. Xavfli guruhlar — besoqolbozlar, fohishalar hisoblanadi, kasallikning yuqish yo'llari: jinsiy aloqa paytida, shpris ignalari orqali, bemor qonini quyganda, homilador ayoldan bolaga, bolani emizganda sut orqali yuqishi mumkin, bundan tashqari sartaroshxonalarda kesuvchi asbob orqali, tish oldirganda va shu kabi teri shilinishi bilan kechuvchi muolajalarda yuqishi mumkin. Lekin yo'talganda, aksa urganda, suv va oziq-ovqatlar orqali, qo'l berib surashgarida yuqmaydi, u organizmda yashay olmaydi.

U shahar transportida yoki telefon apparatida so'zlashganda yuqmaydi. Kasallikning belgilari juda xilma-xil, lekin ko'pchilik hollarda yuqqaridan 2-4 hafta o'tgach sog'lig'i yomonlashuvi tufayli tibbiy xodimlarga murojaat qilishadi. Bunday kishilarda t°37-38 °C gacha ko'tariladi, bosh og'riydi, darmoni qurib, tomog'i, bo'g'imlari va mushaklari og'riydi, hamda limfa tugunlari kattalashadi.

Bu holat bir-ikki hafta davom etib keyin yo'qolib ketadi bu davrda OITSga xos hech qanday alomatlar sezilmaydi va nihoyat 4-5 yildan so’ng bu belgilar yana yuzaga kelishni boshlaydi. Kasallik belgilari turli-tuman bo'lib o'ziga xos belgilardan biri bo'yin, qo'ltik osti, chov limfa tugunlari kattalashib ketishidir, hazm organlari ishi buzilishi natijasida uzoq vaqt ich ketishi mumkin, taxminan 50-60 % bemorlarda zotiljam kuzatiladi. Ba'zilarining terisiga toshmalar toshadi, uchuq chiqadi, ovoz shilliq pardalari yallig'lanadi,

OITS kasalligi belgilari qo'zg'alib goh yo'qolib turishi uzoq davom etadi. Kasallik davosi hozircha topilmaganligi uchun o'lim bilan tugaydi.

4.Tanosil kasalliklari haqida. Tanosil kasalliklaridan zaxm va so'zak haqida qisqa to'xtalib o'tamiz. Bu kasalliklar palapartish noqonuniy jinsiy hayot kechirish oqibatida yuzaga keladi. Natijada bu inson kasallikni nafaqat o'ziga balki oila a'zolariga turmush o'rtog'iga ham yuqtirib qo'yishi mumkin.

Zaxm tibbiyotda sifilis deb atalib bu sil, so'zak, kabi surunkali kechib, davolash juda uzoq davom etadi, yana shuni aytish kerakki zaxm qo'zg'atuvchisi bemor organizmida uning limfa tugunlarida bir umr saqlanib qoladi. Bu kasallik ko'proq fohishalik bilan hayot kechiruvchi ayollarda uchraydi, dastlab kasallik yuqqandan so’ng jinsiy a'zolarda furunkulga o'xshash yara paydo bo'ladi, tibbiyotda uni shankr deb ataladi, va u kattalashib boradi, bundan tashqari t° ko'tariladi lablarga uchuq toshadi va limfa tugunlari qo'ltiq osti, bo'yin va ayniqsa chov sohasida kattalashadi, keyinchalik butun badanga toshma toshadi, bemorning darmoni quriydi, bo'g'imlar og'riydi, kasallik vaqtida davolanmasa butun organizmni zaharlaydi, agar ayol homilador bo'lsa bolasi tushib qoladi. Lekin ba'zi hollarda homila oy kuni etib tug'ilishi mumkin, u holda bu bola tug'ma zaxmdan davolanadi. Kasallik juda uzoq, o'rtacha 6-7 oygacha davolanadi. Ko'p hollarda bu kasallik bilan og'rigan bemor butun umr befarzand bo'lib qoladi.

So'zak kasalligi tibbiyotda gonoreya deb atalib bu ham surunkali, yuqumli kasallik. So'zak ham jinsiy aloqa oqibatida yuqadi. Natijada jinsiy a'zolarda yallig'lanish boshlanadi, qizarib shishadi va yiringli ajralmalar ajralib chiqa boshlaydi, bemor atrofdagilar uchun yuqumli va havfli bo'lib qoladi. So'zak davolangandan keyin ham ko'p hollarda inson farzandsizlik dardiga mubtalo bo'ladi. Dinimiz, e'tiqodimiz, o'zbek millatimizga yot bo’lgan maishiy buzuqlik oqibatlari bo'lmish yuqondagi holatlar, kasalliklardar yoshlar o'rtasida tarqalishini oldini olish lozim.

Zararli odat bo'lmish giyohvandlik va asrimiz vabosi deb nom olgan OITS kasalliklari 1999 yildan buyon barcha o'quv yurtlarida maxsus fan sifatida o'qitilmoqda, ayniqsa ularning xavfi har tomonlama yoritilib berilmoqda.

Nazorat uchun savollar:

1. Giyohvandlik nima, turlari, oqibatlari.

2. Ichkilikbozlik va uning ayollarda, bolalarda kechish xususiyatlari.

3. Giyohvandlik va ichkilikbozlikning naslga ta'siri.

4. OITS nima? yuqish yo'llari, davosi, oqibati.

5. Tanosil kasalliklari nima?

6. Zaxm kasalligi, yuqish yo'llari, asorati.

Aim.uz