Oksidlanish qaytarilish reaksiyasi Matn

METALLARNING Davriy jadvaldagi o’rni MATN.
Bu guruhchaga Be - beriliy va ishqoriy - yer metallari kiradi. Ularning asosiy xossalarini ko`rsatuvchi ma’lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan: II^A guruhchaga elementlari tashqi elektron qavatlarida (nS²) 2 ta elektroni bo’lgani uchun faqat +2 oksidlanish darajasi namoyon qilib, aksariyat hollarda koordinatsion soni 4 va 6 bo’lgan birikmalarni hosil qiladilar. Bu bilan ular ishqoriy metallardan farqlanib, uning sababi ularning zaryadi, atom (ion) radiusi va III davrdan boshlab tashqaridan oldingi qavatda d - elektron (bo’sh)orbitallarning mavjudligi bilan izohlanadi.
Bu elementlar ichida berilliy amfoter xossasiga era bo’lgani uchun ishqoriy - yer metallari qatoriga kiritilmaydi. Uning ko’pchilik xossalari III gruppa elementi A1 - alyuminiyga o’xshab ketadi. Chunki ular o’rtasida "diagonal o’xshashlik" mavjud. Shu sababli Be alohida o’rganilada.
Berilliy. z=4. kulrang metall, yuqori temperatura suyuqlanadi. Geksagonal kristal panjara hosil qiladi. Odatdagi sharoitda sirti BeO - oksid parda hosil qilgani uchun kimyoviy jihatdan ancha passiv element.
Тabiatda turli minerallar: Be₃A1₂(Si0₃)₆ (berill), Be₂Si0₄ (fenakit), berill mineralining turli ko’rinishlari "izumrud". "akvamarin" kabi qimmatbaho toshlar holida uchraydi.
Olinishi: BeC1₂ tuzining suyuqlanmasini elektroliz qilish yoki magniytermiya usuli
Mg + BeҒ₂ → MgҒ₂ + Be bilan olinadi.
Berilliyning barcha birikmalari polimer kristallardan iborat. Kristallarda uning koordinatsion soni 4 ga teng. Amfoter xossaga ega bo’lgani uchun kislotali eritmalarda [BeH₂O)₄]^2- ioni ishqoriy muhitda [Be(OH)₄]⁺² kabi ionlar holida bo’ladi.
Birikmalari qatoriga- BeO, Be(OH)₂, galogenli birikmalari, sulfatlari kiradi.
BeO - oq kristall modda. Juda yuqori suyuqlanish temperaturasiga (2530°C) ega, shu sababli maxsus tigel va keramika olishda ishlatiladi. Amfoter xossaga ega:
BeO + 2HC1 = BeC1₂ + H₂O BeO + 2KOH = KBeO₂ + H₂O
Be(OH)₂ - suvda erimaydigan polimer modda. Kislotali va ishqoriy muhitda quyidagi ko’rinishlarda bo’ladi: [Be(H₂O)₄⁺² → Be(OH)₂ → [Be(OH)₄]^2-
Ko’rinib turibdiki, eritma muhitini (pH) o’zgartirib berilliyning turli birikmalarini ajratib (sintez qilib) olish mumkin. Masalan: BeS0₄x4H₂O; BeC1₂x4H₂O; Be(NO₃)₂x4H₂O; K₂[Be(OH)₄]; Na₂[Be(OH)₄].
Berilliy birikmalaridan BeSO₃, Be₃(PO₄)₂ lar suvda erimaydi. Ammo, BeCO₃- boshqa karbonat tuzlarida eriydi:
BeCO₃ + (NH₄)₂CO₃ → (NH₄)₂[Be(CO₃)]
Umuman Be - tuzlari zaharli moddalardir. Berilliy qotishmalar olishda legirlovchi vosita, atom reaktorlarida neytronlarni sekinlashturuvchi moddalar sifatida ishlatiladi.