Олган, баъзи холларда бўйин кисми «бакбака»симон кўринишда • кўтарилган, танаси думалок, узунчок шаклли идишлар ифодалайди



Download 0,74 Mb.
Sana16.03.2022
Hajmi0,74 Mb.
#499114
Bog'liq
1980 йилларда


1980 йилларда «Узбекистан археология ёдгорликлари мажмуйнни тузиш» дастури бўйича ўтказилган тадқнқотлар натнжаснда Жиззах воҳаси археология едгорликлариьинг аксарият (60-65%) кисмини ИЛК ўрта асрларга о ид кяшлок курил иш мак он лари ташкил қилишн аникланди. Ушбу давр қишлоқ курил иши нншоотларинннг сон жихатдан устунлигн нафақат Жиззах вохаси учуй, балки Уструшонани барча вилоятлари учун хусусиятлидир. Сангзор дарсси хавзасидаги сугорма яехкончилик мавзейларн би:[ан боғлнк илк ўрта аср кишлок маконларининг сон жихати ва нисбатан яхши сакланмш даражаси, ушбу иншоотлар курилиши тарихини, тараккиёт боскичларнни ва айникса модднй- маданиятнпнг оммавий намуиаси - кулоллик идншларинннг изчил ўрганилишига сабаб бўлди.' У рта Сангзор ирригация вохасидаги Кннғиртепа, Алмантепа II, Куйи Сангзор ирригация воҳасидаги Комилбоботепа калъаларининг, Қалиятепа шахдр ёдгорлишнинг VII-VIH асрларга тааллуКЛИ катламларидан олинган кулоллик идишлари тавсифи ва тақлили мазкур маколанинг асосини ташкил килади. X у м л а р. Бу турдаги идишларикинг асосан Гардиш қисми кайд килинган. Хумларнинг тана тузилиши узунчок, шиширилган пуфакдек думалок. Хумлар ўз Гардиш шак;шарига караб 4 тоифага булинади. 1-тоифани калта бўйни идишнинг танаси билан мутлок. туташнб кстган, гардиши ташкарига ксскнн кайрилган, гардиш боши думалок. эгарчасимон куринишдаги хумлар ташкил килади (1-расм, 1, 2, 7с). 2-тоифани узун бўйни идишнинг танасндан кескин ажралиб турувчи, гардиши хиёл ташкарига кайрилган, гардиш боши тумтоқ, текис куринишдаги хумлар ташкил килади (]-расм, 4с; 2-расм, 1-2). 3-гонфани гардиши кескин буралнб Кайрнлиши сабабли куш тумшуги курннншинн
олган, баъзи холларда бўйин кисми «бакбака»симон кўринишда • кўтарилган, танаси думалок, узунчок шаклли идишлар ифодалайди (1-расм, 3, 5с). 4-ТОИфани гардиши тик, тўғри, гардиш боши тўкмок учисимон йўғон, узунчок, бўйни Йўк, танаси бочкаснмон куринишдаги хумлар ташкил килади (2-расм, Зс). Х у м ч а л а р шакл жиҳатдан хумлардан деярли фарк кнлмасада, уларнинг хажм ва ўлчамлари сезиларлн даражада кичикдир. Хумчалар 3 тоифага бўлинади. 1-тоифага бўйнн калта, гардиш учи куш тумшуги мисоли ташкарига кайрилган. тана тузилиши узунчок хумчалар кнради (2-расм, 4,6 с,8-расм, 4с). 2-тоифага бўйни йўк, гардиш боши учбурчаксимон бўлиб ташкарига кайрилган, тана тузилиши цилиндрсимон чўзик. идишлар киради (3-расм, 15с). 3-тоифага узун тик бўйни, узунчок танасидан хам, тўғри тўртбурчаксимон гардишидан ҳам кескин ажралиб турувчи, гардиши ярим горизонтал холатда ётиб, ташкарига кайрилган идишлар киради (3-расм, 16с). Қ о з о н л а р кейинги давр, яъни VII- VIII асрларда сифат, сон ва айникса шакл ўзгаришларига дох.ил бўлган кулоллик буюмлари сирасига киради. Козонлар гардиш шакли, гавда тузилиши ва кулокларн кўринишига қараб 6 тоифага булинади. I -тоифа крзонлари кулоллик чархида ясалган бўлиб, уларнинг гардиши тўғри, кийшик горизонтал холатда жойлашган, гардиш боши учли тумшуқча кўрннишида пастга кайрилган. Бу идишлар нисбатан юпка деворли бўлиб, узунчок тана, киска буйннча ОрКДЛН гардишдаи кескин ажралган. Козонларнинг елкасига параллель колатда 2 та тўлкинсимон шаклда япаски кулоклар ўрнатилган (3-расм, Зс). 2-тонфани гардиш учи думалок. ташкарига кайрилган, корин кисми пуфакдек кескин катталашган, бўйин кисмида 2 та такасимон кулок ўрнатилган. кулда ясалган козонлар ташкил килади (3-расм, 1, 4с). 3-тоифага кирувчн козонлар калта бўйинлн. гардиши капча плои боши мисоли ташкарига кайрилган, тана кўриннши
думалок, сн девори юпка (0,5-0,8см). Бу хилдаги козонларнинг бирнни елкасига j-ч қатор арқончасимон тасмаларни бир-бирига
эшилишндан хосил бўлган 2 та кулок ўрнатилган. Бу идишлар кулоллнк чархида тайсрлаетан (3-расм. 12с; 4-расм. 1. 2).

4-тоифани гардиши деярли горизоатал холатда ташкарига кайрилган, гардиш учи тўмток, суйри, бўйни бир бармок сиғарли даражада калта бўлган, гавдаси думалоқ козонлар ташкил килади (3-расм, 10с). 5-тонфани бўнни узун, гардиши хисл ташкарига кайрилган, гардиш учи тўмток. тана кўриниши аксарият холларда думалок козонлар ташкил килади. Козонларнинг бири устидан тук кизил ангоб окизилган (3-расм, 11с; 4-расм, 10, 13с). 6-тоифани гардишн тик, гардиш бошн учли, калта бўйинли, думалоқ коринли козонлар ташкил қилади (3-расм, 5с; 4-расм, 9с). Д с к ч а л а р (козончалар) 3 нусхада кайд этилиб, 2 тоифани ташкил килади. 1-тоифага гардиши тик. гардиш учи думалок, узун, бўйни тана кисмида ўткнр бурчак хосил қилган ҳолда кескин ажралган, тана тузилиши тухумсимон шаклдаги 2 нусха козон киради (3-расм, 2-9с). Козончаларнинг бирини елкасига учбурчак шаклидагн накшлар ўйиб туширилган. 2-тоифани гардиш учи эгарчаснмои суйри, тик бўйнини ўртаси «бухоқ»снмон кўринишда
ташкарига туртнб чиккан, корни пуфаксимон думалок декча ташкил килади (3-расм, 6с). Козонларнинг гардиш днамстрлари 19- 25см, дскчаларнннг гардиш днамстрлари 14- 16см гача бўлган улчамларни ташкил килади. Бу идишлар айрим холларда кизғиш, тўк Малла рангли ангоблар била и бўялган. Х у р м а л а р бу даврда сон жнхатдан куиайган булсада. уларнинг ассортименти хисл камбагаллашган. Хурмалар 3 тоифага бўлинади. 1-тонфани калта бўйинли, гардиши тик ски хисл ташкарига кайрилган, гардиш учи тўмток- тана кўринишн узунчок шаклдаш хурмалар ташкил килади (5-расм. 8, 11-12с). 2-тоифани узун бўйннли, гардиши ташкаригн кайрилган, гардиш учи тскнс. думалок, тана кўриниши пуфаксимон чўзинчок бўлган идишлар ташкил килади (4- расм, 10; 5-расм, 24с). 3-тоифани бўйни бир бармок сигарли даражада калта, гардиши ксскнн ташкарига кайрилган. гардиш учи текис, киррадор, куш тумшуғиснмон, танаси айланасимон думалок шакллн хурмалар ташкил килади (4-расм, 6с).

X у р м а ч а я а р 2 тоифани ташкнл


килади.
1 -тоифани кулоллик чархида ясалган,
бўйни калта, гардиши тик, гардиш боши тўмтоқ, учли, тана кўриниши думалок, чўзинчок бўлган х>рмачалар ташкил килади (6-расм, 2с).
2-тоифага бўйни узун, гардиши тик, тўғри, хиел ташкарига қайрилган, елкасида тешикчаси бор, танасн шиширилган пуфакдек ски ноксимон узунчоқ кўринишли хурмачалар киради (3-расм, 14с; 6-расм, 1, 4-5с).
К ў з а л а р ў з шаклн, ўлчамлари ва кундалик турмушдаги фойдаланиш жиҳатларига караб 7 тоифага бўлинади,
1-тоифа узун, тик бўйинли, тор бўғизли, гардиши тўғри чизиқсимон, хисл ташқарига қайрил ran, гардиш учи тўмток, гавдаси ноксимон, дастасиз, ўртача катталикдаги кўзалардан тузилган (5-расм, 1, 14, 16, 19).
2-тоифа кўзалари хам тор бўғизли, бўйни узун, тан ас и ноксимон шаклда, лскин, уларнинг гардиш учи чийирилган ҳолда думалокланиб ташкарига қайрилган (5-расм, 13,14с).
3-тоифани тор бўғизли, бўйни тик узун, гардиши тўғри куш тумшугисимон кайрилган, танаси чўзинчок, шарслмон думалоқ бўлган катта ҳажмли сув кўзалар ташкил килади (5-расм, 1, 17, 21, 23с).
4-тоифани сув саклаш учун фойдалан-илган кснг бўғизли.калта бўйинли,
4-расм Козонлар, хурмалар
тўғри тўртбурчаксимон, танаси думалок
кўринишли идишлар ташкил килади. Бу идишларнинг баъзиларига жумрак ва даста хам ўрнатилган (6-расм, 6, 11с).
5-тоифани асосан сув ташишда ишлатилган бир дастали обдасталар ташкил килади. Обдасталарни узун бўйни чўзинчок, тухумсимон тана кисмидан ксскин ажралиб турувчи, гардиши ташкарига кайрилган, дастасининг юкори кнсми гардиш устига, пастки кисми слкасига ўрнатилган (б-расм, 7-9с).
6-тоифани бир дастали, бўйин қисмига жумрак ўрнатилган, гардиши тик офтобалар ташкил килади (5-расм, 5, 7, 15с).
7-тоифани тор бўғизли, тик гардишли, слкасида дастаси бор бўлган, баъзи холларда тана кўриниши ассиметрнк ноксимон идншлар қумғонлар ташкил килади (6-расм, 10, 12с)
Ё ғ л о ғ и л а р - к р у ж к а л а р шакл жиҳатдан ўзгариб алоҳида тур даражасига кўтарнлган бўлсада, аввалги кўринншни саклаб қолган нусхаларни мавжудлиги \ам давом этади. Бу хилдаги идишлар 2 тоифага бўлинади.
1-тоифани хурмачасимон курннищдаги бир дастали сғлоғилар ташкил килади. Уларнинг бўйни калта. гардиши тик, гардиш боши тўмтоқ, ташкарига кайрилган, тасмасимон дастаси идишларнинг юкоригардиши



2-тоифани тана кўриниши косасимон, гардиши тик, тўғри, гардиш бошн ўткир учли, тагдони текис ясси, дастаси тана ёнига, гардиш устига урнатилган, том маънода қознрги замонавий «кружка»ларнн эслатувчи идишлар ташкил килади (6-расм, 13-15с; 7-расм, 1-4с).
К о с а л а р ўтган даврга Караганда сезиларлн даражада кам кайд этилган бўлсада, уларни шакл ўзгаришлари сезнлмайди. Косалар 5 тоифадан ташкил топтан.
1-тоифага танасининг ўрта қисмн ёйсимон, ташқарига туртиб чиккан, гардиши тик, гардиш учи тўмток, тагдони текис идишлар киради (5-расм, 4с).
2-тоифага юлка ён дсвори ўртача кияликда тепага кўтарилган, гардиши тўғри, гардиш боши ўткир учли, кулоллик чархида ясалган косалар киради (5-расм, Зс).
3-тоифага танаси ёйсимон, эгри, гардиш боши хиёл ичкарига қайрилган чуқур товоклар киради (б-расм, 1бс).
4-тоифани юпка, ён дсвори конуссимон шаклда, гардиши тик, гардиш учи тскис паймонасимон косалар ташкил килади (8-расм, 10с).
5-тоифанн косаларнинг мўъжаз нусхаси пи слал ар ташкил килади. Пиёлаларни баъзилари калин деворли, гардиши тўғри, тагдони тскис, тагдон ўртаси ўйик,
К о с а г у л л а р . Мазкур турда га идишлар Комилбоботепа қалъасида қа йд этилмаган бўлсада, Қалиятепа шахар харобасини VII-VIII асрларга оид катламларида, Уструшонанинг Марказий Сущга бсвосита чегарадош мавзсйси юкори Сангзор вохаси ёдгорликларида кўплаб учрайдн (Бсрдимуродов. Пардаев, 198S. 7-716, 2-расм, 1, 4с). К ў ш қ у л о қ . Бу турдаги сопол идишлар халқ орасида мойчува, мўнди дсб ҳам номланади. Мазкур идишлар ўсимлик ёғн, мол мойи саклашда ИшЛатияган. Идишларнинг гардиши кисмига параллель ҳолатда ўрнатилган кулокдари, уни «кўшқулок» Дсб номланишига сабаб бўлган. Қўшкулокнинг гавда тузилиши узунчок, гардиши тик, тўмтоқ, хиёл ташкарига кайрилган, узун бўйни идиш танасидан ажралган холдаги кўринишиднр (3-расм, 13с). Д а с т ш ў й. Факат бир нусхада кайд этилган бу хилдаги идишлар халк орасида «чилобчин» ёки бузилган шаклда «дашви» дсб хам номланади. Бу турдаги идишларни белгилашда этнографик маълумотлардан кенг фойдалатшди. Асосан кўл ювншда ишлатиладиган мазкур идишнинг тана тузилиши дум ал ок. гардиш диаметр и 20 см, узун бўйнн кескин равишда ичкарига кнрган.
гардиш'и ташкарига кайрилган, гардиш учи тўмток шаклдадир (9-расм, 5с; 10-расм, 8с)
3-тоифаНИ Ярим айланасимон кўршшшдаги тутқич дастасн копқоқ сиртидан кескин ажралган, тутклч марказида бармок. ўткззиш учун тешик мавжуд бўлган, пастки томони текис, япалок, умумий шакли айланасимон сопол буюмлар ташкил килади (9-расм, 1бс).

Ч и р о F д о и л P Уз куринншларн буйича 2 тоифага бўлинади. 1 -тонера чироғдонларини муъжаз паймонаснмон, «стакан нусха» идишлар ташкил килали. Идншларнинг тагдонн текис-ясси, тагдон учидан ўткир бурчак ясаб тспага кўтарилган сн довор «хипча бел» ҳосил кллган xo.ua кескин ташкарига кайрилган. Чироғдонларнинг гардиши тик, учли ёки тумток (6-расм, ]4, 17с). 2-тоифа чироғдонлари кичик пиёла нусха куринншга эга. Уларнинг техис-ясси тагдони идиш сн деворларидан ташкарига тўртнб чикхан, гардиши тик, учли идшларнинг барчаеи калта, япасқи шаклда (5-расм, 22с; 9-расм. 6с). Қ о п к о қ л а р. Ўз гардиш айланаси ўлчамларига кўра (7.0-12см) сув ёки сут махсулотлари солннган бўғзи тор идишларни оғзини ёпнш учун кўлланипган мазкур сопол буюмлар 3 тоифага бўлинади. I-тоифани ўтовсимон ёки тўнтарилгап пнёлани эслатувчи копкоклар ташкил килади. ҚоПКОКЛарНИНГ тспасида бармоК билан чиМдиб косил килинган чукурчалар мавжуд (9-расм. 12с). 2-тоифани тўнтарилгад қўнғироқсимон копкоклар ташкил килади. Қопкокларнинг ичи уйик «воронка->симон кўринишда. тутқич марказида диаметрн I см бўлган «'оғнзча» мавжуд (9-расм. 1 1с).


Таъриф баёни келтирнлган кулоллик махсулотларннинг барча турлари Уструшонанинг бошка вохдларидан. кўшни м интакалардан, узок маданий «ўчок»лардан ўз муқоясавий ўхшашликларинн топади. Хусусан, аксарият сопол идишлари қўлда тайёрланган, Шурбулоксой клрғоғида жойлашган Оқтепа кишлок маконндан топилган кулоллик махсулотлари (Грнцина, Пардаев, 1990. 169-1716), Ўртакўрғон (Нсгматов.1973, 71-896; 39-42расм). Чилхужра (Пўлатов, 1975, 48-626; 29-35расм) каби фан оламида таниқли бўлган n.iK ўрта аср обидаларидан топилган кулоллик идишлари бизнинг нхтиёримиздаги маҳсуяотларп кулоллик билан мукоясавий ўхшашдир. Бу давр кулоллик идишлари шаклларида Сирдарё бўйи кўчманчнлари, «Ковунчн маданияти»НИНГ III даврн таъсири давим этади. Қўшкулокли идкшлар (мўнди). ёғлоги, областа. хум ва копкоклар Тошкент вохасини Кугаиттепа, Хонобол, Чилонзор. Юпусобод Октспасн ёдгорлнкларида учрайди ва эталон едгорлнк Шоштепанннг Шош VI катлами
билан даврланади (Филанович, 19ЯЗ. 59-616. 3-расм, 6.14-19, 22-26с). Шунингдск, Суганинг Панжикент ша\ри юкори катламларида кайд этилган хумлар. сн дспори юпк.а, сарпушлн козонлар, хурмалар., туткнчи сниаа урнатилган ёғлоғилар (Большаков. 1964. 99-1026, б,8-9расм), катта хажмлн. тор бўгизли, дастасиз сув кўзалар. к ос ал ар, коса1уллар, чукур товоклар, кул да ясалган идишларни барча турлари (Бентович, 1964,278-2936. 17-расм, 1-8: 20-расм, 1-8; 29-33-расм) Жиззах вохаси илк ўрта аср идишлари билан мукоясавнй тахлилга кирншади. Солиштириш учум келтирилган мук,оясавий. ашсвий манбалар эрамнзнинг VI-VIÏ1; VII-VIII; VIII асрлари билан даврланади. Кўчманчплар ва ўтрок аҳоли моддий-маданичтини ўзига хос «коришма» мацони бўлган Фаргона водийсида хам бизни клзиктирган сопол идиш турлари шакллари кўплаб учрайди.
9-расм. VII-VIII аср кулоллик идишлари Шунингдек, бу даврда чорвадор аҳоли идишларини ижобий ўзлаштирган Сугд кулоллик хунармандчилигини «акс-таъсири» сезиладн. Кулоллик идишлари тимсолидаги бу теска ри тулки н Уструшона оркали Фарғона водийсининг энг ичкн сархадларигача стиб боралл- Еттисувнинг Сукулук туманида топилган қўшкулокли идишлар, кружкалар (Бернштам, 1950, 119-1236, табл.Х1.4, ХШ,1,8с), Ок-Бсшимда ажратилган Суғд сопол гурухлари (Распопова.1960, 1446) шулар
Бундай ўхшаш идишларни Хоразм воҳасининг Бургут калъа мавзейи ёдгорликларидан, жанубнй Узбек истоннинг Сурхон водийси Хайрабод, Кулоғлитспа ёдгорлнкларида учратиш мумкин (Аннаев,1988. 69-726, XVII табл., 37-40, 77-78,80; XVII табл., 37-39, 138-140с). Шундай килиб, Комилбоботепа, Қалиятспа, Кингнртегш. Алмантепа II ёдгорликларининг кулоллик идишлари тимсолид келтирилган Жиззах вохасининг кейинги давр сопол идишлари комплекси келтирилган кенг микёсдаги мукоясавнй тахлилларга асосланиб эрамнзнинг VI-VIH асрлари билан даврланади. Маълумки, бу тарихий сана Ўрта Осиёнинг Турк хоконлигига кўшиб олиниши даврига тўғри келади. Жиззах вохасида ўтказилган археология клзув- тададкотлари натижасига кўра. хоконлик истилосининг биринчи босклчи шимоли-Гарбий Уструшона-Жиззах вохаси халқ хўжалиги, хусусан кулоллик хунармандчилнги учун тургунлик вазиятини юзага келтирган. Буни VI асрнинг иккинчи ярмида ҳам кулолчиликда эфталийлар даври сопол идиш шаклларини сакланиб ко л ниш билан ифодалаш мумкнн.
Милодий эранинг Vu асридан бошлаб кулоллик маданиятида кўчманчилар нуфузининг таъсири ошиб идишларда, ўйма нақш, кўрсатгич чизиксимон безаклар пайдо бўлади. Шунингдек туркларнинг металл, заргарлнх буюмлари, курол-аслаҳа ва безакли тавднчоклари, юқори сифатли санъат асари сифатида қадрланиб, тсзда Ўрта Осиёнинг ўтроқ аҳолиси ҳаёт тарзига кириб боради. Мутахасисларнинг эьтироф этишича турк торевтнкаси таьелри остида Сўғд, Уструшона. Фарғона, Тохаристон кулоллари металл идишларнннг сопол прототипларини яратншган. Машҳур сопол кружкалар худди шундай йўл билан вужудга к ел га» (Маршак, J96K 185-189 б). Бу даврда «Джети-Осор» ва «Қовунчи маданияти»га мансуб кулоллик буюмларини Жнззах воҳасида қўлланишн давом этадн. Қувурснмон жумракли, енрти суюқ ангоб билан бўялган идншлар турмуш тарзида хамон катта урин тутади. Бу холни VU аерга келнб Сирдарённнг ўнг сохили мавзейларидан Жнззах воҳаси орқали Зарафшон водийсига янги-янгн чорвадор
кўчманчи гурухдарнинг кириб келиши ва ўтроклашиши билан изохлаш мумкин (Пардаев, 1998). Жнззах вохаси сопол идншларининг айрим турлари, масалан косагуллар VII аернинг охири VIII аерларда маҳаллий кулоллик хунармандчилигига Марказий Суш, хусусан, Панжикент кулоллик мактабининг акс таъсиринн кўрсатади. Бу даврда Панжикент деворий суратларида тасвирланган, маданий катламларда қайд этилган уч, тўрт, беш (япроқсимон) айланали косагуллар Жиззах воҳаси ёдгорликларпда нисбатан кўп учрайди. Шундай қнлиб, хулоса қилиш мумкинки, Vil-Vin аерда ишлаб чиқарилган Жиззах воҳаси кулоллик идишлари аввало маҳаллий (IV-VI аердаги) анъаналарнл давом этдирган ҳолда рнвожланган. Колаверса «Ковунчи маданияти»нинг III даври Марказий Сўғд кулолчилигининг айрим усуллари Жиззах вохдеининг ушбу со\а хунармандчилигига маьлум маънода ўз таъсирини утказган.
ФОИДАЛАНИЛГАН АДАБИЕТЛАР.
1. Бердимуродов А.Э., Пардаев М.Х. Замок Кингиртепа. / / ИМКУ. Вып. 22 - 1938. Т.. «Фан», 66-75 с. 2. Бердимуродов А.Э., Пардаев М.Х. Раскопки верхнего здания Алмантепа. / / ИМКУ. Вып. 23. - 1990. Т.. «Фан».14?-160с. 3. Грицина АЛ., Пардаев М.Х. Археологическое изучение Кизилинского массива. / / Археологические работы на новостройках Узбекистана. Т., «Фан»., 1990. 163-179 с. 4. Негматов H.H.. Пулатов У.П., Хмельницкий С.Г. Уртакурган и Тирмизактепа. - Д; «Дониш» Ï973. 144 с. 5. Пулатов У.П. Чнльхуджра. -Д.: «Дониш», 1975. - 184 с. 6. Филанович М.И. Ташкент. Зарождение и развитие города и городской культуры. - Т.; «Фан». 1933. 7. Большаков О.Г. Отчет о раскопках северо-восточной части объекта Ш. МИА, № 124. М.-А, 1964. 293 с. 8. бентович И.Б. Керамика Пенджикента. //МИА, XÎ 37, М.-А, 1953. 133-145 с. 9. БернштамАН. Чуйская долина. / / МИА № 14. М.-А, 1950, 146 с. 10. Распопова В.И. К вопросу о специфике города и сельских поселений раннесредневекового Согда. / / УСА Вып. 4. 1979. 22-26 С. 11. Аннаев Т.Дж. Раннеередневековые поселения северного Тохаристана. -Т. «фан»., 1983. - 135 с. 12. Маршак Б.И. Влияние торевтики на согдийскую керамику в VH-Vlil вв. Л-, 1961. 13. Пардаев VI,Ҳ. Илк ўрта асрлаода чўл маданинтшш Жнззах ва Бухоро вохасига таъсири. / / ОНУ, Т.. «Фан»., 1998. №4-5. 98 с.
Download 0,74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish