2.3. Буюк Британия таълим тизимида сифатни баҳолаш Британияда таълим сифатини баҳолашда Британия Агентлигимуҳим фаолият олиб боради (Quality Assurance Agency for Higher Education QAA). Британияда бу мустақил орган асосан олий таълим муассасалари ва колледжлар томонидан молиялаштирилади. Агентлик олий таълим сифатини таъминлаш бўйича Европа Ассоциацияси таркибига киритилган. (European Association for Quality Assuarance in Higher Eucation, ENQA).
Олий таълим тизими сифат назорати Агентлигининг Сифат Қоидалари мажмуаси (СҚМ)га барча олий таълим муассасалари риоя қилишлари шарт. Бу ҳужжат миллий даражада тасдиқланган бўлиб, олий таълим дастурларини тавсия қилувчи ва ишлаб чиқувчи барча ташкилотлар учун дастуриламал бўлиб хизмат қилади.
СҚМнинг умумқабул қилинган қадриятлари, таълим муассасалари асосланадиган қуйидаги асосий холатларни изоҳлайди:
Ҳар бир талабага алоҳида эътибор ва ҳаққонийлик, ҳурмат билан муносабатда бўлиш;
Ҳар бир талаба ўз қобилиятидан келиб чиққан ҳолда таълим жараёнига ўз ҳиссасини қўша олиш имкониятини яратиш;
Таълим дастурларига тегишли барча ахборотлар билан талабани танишиш имкониятини яратиш;
Таълим жараёнига тегишли ўқув дастурлари ва барча жараёнлар оддий, тушунарли ва ойдин бўлиши лозим;
Таълим жараёнининг академик стандартлари ва таълим сифатининг стратегик назорати энг юқори даражадаги раҳбарият томонидан назоратга олинади;
Ҳамма ўрнатилган тартиблар ва жараёнлар мунтазам равишда ва чуқур ўрганилиши, текширилиши ва назорат этилиши зарур;
Таълим сифати ва академик стандартларни қўллаб-қувватлаш учун маълум даражада ташқи ресурсларни жалб этиш лозим.
Таълим муассасасининг барча ходимларини сифатли фаолият олиб боришини моддий ва маънавий рағбатлантириш.
Олий таълим сифатини баҳолаш жуда мураккаб жараён бўлиб, бир неча босқичдан иборат. Бу жараён аввал таълим муассасини ўз-ўзини баҳолашдан бошланади (autoevaluation, self-assessment). Бу босқичда ОТМ барча фаолият йўналишлари бўйича миқдорий кўрсаткичларни тўплайди ва таҳлил қилади.
Ахборотлар таҳлили асосида SWOT-таҳлилни ўтказади. Strengths (кучли томонлари), Weaknesses (кучсиз томонлари), Opportunities (имкониятлар), Threats (хавф – хатарлар). Якуний ҳисоботлар тайёрланиб, таълим муассассаси эксперт баҳоланишидан 10 ҳафта аввал инспекцияга топширилади. Экспертлар олий ўқув юртида объектив баҳолашни амалга ошириш учун талабалардан тортиб, профессор ўқитувчилар, маъмурий персонал, илмий тадқиқотчиларни саволномалар асосида сўровномадан ўтказишади. Сўнгра икки ҳафта ичида ўқув юртига якуний ҳисобот тайёрлайди ва юборади. Ҳисобот бўйича таълим муассасаси айтиб ўтилган камчиликларни ўрганиб чиқиб тўлдиришлар бериши ёки кўрсатилган камчиликларга нисбатан эътироз бериши мумкин. Шундан сўнггина ҳамма нарса ойдин бўлиши учун якуний ҳисобот тегишли таълим нашрларида чоп этилади.
Буюк Британиянинг миллий сифат тизимида талабалар ҳам иштирок этадилар. Ҳозирги кунда Сифат бўйича Агентликнинг Директорлар бошқарув кенгашида талабалар вакили назоратчи сифатида иштирок этади. Ушбу вакил Талабалар Миллий Иттифоқи томонидан тайинланади.
ХУЛОСА Битирув ишини бажариш давомида таълим сифатини таъминлаш жараёнларига илғор хорижий тажрибалар, халқаро стандартлар ва модулларни татбиқ этиш юзасидан олиб борилган таҳлиллар натижасига кўра қуйидаги хулосаларга келинди:
Таълим сифатини таъминлаш деганда профессор ўқитувчи ва талабанинг фан доирасидаги ҳаракатларини касбий фаолият объектлари талабларига мос келишига қаратилган умумий интилиш сифатида қараш керак;
Таълим сифатини таъминлаш (Буюк Британия мисолида) аввало таълим сифатини баҳолаш мезонлари орқали таъминланади;
Бутун дунё бўйича таълим сифатини таъминлаш тизимини шартли равишда иккита моделга бўлиш мумкин яъни – Ташқи (ташқи баҳолашга асосланган), - Ички (ўз-ўзини ички баҳолашга асосланган);
Ҳар бир давлат шу жумладан мамлакатимиз миллий таълим тизими ҳам халқаро стандартлашув тамойилларига мослигини босқичма-босқич татбиқ этиб боришни йўлга қўйиш керак;
Ўзбекистон таълим тизимида сифатни таъминлашда ISO талабларидан келиб чиққан холда ягона (ДТС) малака талаблари асосида ўқув жараёнини ташкил этиш, талаблар доирасини шакллантиришда иш берувчилар манфаатларини ҳисобга олиш ва таълим бериш сифатини доимий ва мунтазам равишда ошириб бориш зарур;
Ривожланган давлатларда ҳалқаро таълим стандартлар ISO 9001:2000, умумий менежмент тамойиллари (TQM) асосида таълим муассасасининг ўз-ўзини доимий баҳолаб бориш тизими Ўзбекистонда ҳам таълим ислоҳотларининг ажралмас қисмига айланиши долзарб масаладир.
Таълим сифатини бошқариш соҳасида ҳалқаро рақобатбардошликни таъминлаш, миллийликни сақлаган ҳолда ривожланган давлатлар таълим тизимини, жумладан Буюк Британия тажрибасидан фойдаланган ҳолда ОТМларда халқаро таълим стандартларни ўрганиш ва уларни амалиётга жорий этиш зарур;
Таълим сифатини бошқаришда ISO 9001 халқаро стандартлар сертификатини олиш бўйича услубиётчиларни тайёрлаш ва раҳбариятнинг малакасини ошириб бориши керак бўлади;
ISO 9001 сифат сертификати талабларидан келиб чиққан холда талабаларнинг мустақил таълим орқали тўплайдиган билим ва кўникмаларини on-line тизимидан фойдаланиб, масофавий таълим (Blended education, webinar, chat) каби иннавацион технологиялар орқали ўтказишни таъминлаб бориш.
