Oliy va o ‘rta maxsus, kasb-h unar ta ’limi ilm iy-m etodik birlashm alari faoliyatin I muvofiqlashtiruvchi Kengash tomonidan nashrga tavsiya etilgan

1 Karimov I.A. Erishilgan yutuqlami mustahkamlab, yangi marralar sari izchil
harakat qilishimiz lozim. «Xalq so‘zi», 2006-yil 11-fevral.

---

Mulkchilik shakllarining tashkil topishi, xususiy tadbir- 
korlik faoliyatining rivojlanishi va bozor subyektlarming tashkil 
topishi natijasida faqat bozorda emas, balki ulguiji savdoda 
ham bozor baholari amal qiladi. Ishlab chiqariladigan va 
realizatsiya qilinadigan barcha tovar va mahsulotlaiga baholami 
bozordagi amal qilib turgan baholar belgilaydi.
Kurs «Talab va baholarni bashorat qilish», «Moliya», 
«Moliyaviy menejment», «Moliyaviy marketing» fanlari bilan 
bog‘liq holda o ‘rganiladi. Ushbu kursning maqsadi va vazifalari 
baholami o ‘rganish va baholami shakllantirish qonuniyatlarmi 
o ‘zlashtirishdan iborat.
4

---

I bob. BAHONING IQTISODIY ASOSI
1.1. Baho shakllanishining nazariy asoslari
Insoniyat paydo bo‘lgandan boshlab jamiyatda baholar 
amal qilib kelgan. Tovar-pul munosabatlari shakllanishi bilan 
baholar ham o ‘z vazifasini bajara boshlagan. Tarixdan 
ma’lumki, baholami xaridor va sotuvchi oldi-sotdi jarayonida 
belgilaganlar. Sotuvchilar odatda ko‘proq foyda olish maqsadida 
o ‘z mahsulotlariga yuqori baho belgilaganlar, xaridorlar esa 
to‘lash imkoniyatidagi bahoni taklif qilganlar.
Barcha xaridordar uchun yagona baholami belgilash XIX 
asr oxirida yirik ulguiji korxonalar tashkil topishi bilan kengaya 
boshladi. «F. U. Vulvort», «Tiffani end K», «Djon Vana- 
mayker», «Dj. L. Xadson» firmalarivaboshqalar «qat’iy yagona 
baho siyosati»ni reklama qilganlar, chunki ular ko‘p miqdorda 
turli tovarlami taklif qilganlar va bu firmalarda ishlovchilaming 
ko‘p qismi yollanma ishchilardan iborat edi1.
Baho har doim xaridor tanlashini aniqlovchi asosiy omil 
bo‘lib kelgan. Baho — tovar qiymatining puldagi ifodasi 
b o ‘lib, pirovard natijada mahsulotni ishlab chiqarish va 
realizatsiyasi uchun sarflangan mehnat xarajatlari asosida 
aniqlanadi. Baholar darajasi, nisbati va ulaming harakati asosida 
qiymat qonuni, talab va taklif qonuni amal qiladi. Mehnat 
unumdorligi oshib borishi bilan qiymat pasayib boradi, ayrim 
davrlarda (urush, hosilsizlik, qurg‘oqchilik va boshqalar) ba’zi 
guruh tovarlari bahosining oshishi kuzatiladi. Qiymatning 
harakati baho dinamikasida o ‘z aksini topadi.