Olmoshning diektik xususiyatlari

Koʻrsatish olmoshi shaxs, predmet, belgini alohida koʻrsatish, taʼkid maʼnosi uchun xizmat qiladi
Korsatish olmoshlari
Bu
Shu
U
O’sha
Ana
Mana
Mana bu
Mana shu
Manavi
Anavi
0‘zlik olmoshi. Bu olmosh turi «ta’kid», «tegishlilik»ma’nosini anglatadi: Mening o'zim bilaman. «o‘xshatish» ma’nosi ham matndagi o‘z so‘zi orqali ifodalanadi: Onasining o'zi. «Umumiylik», «noaniqlik» kabi ma’no - О‘zim (shunchaki) turdagi gapda ro'yobga chiqadi.
Soʻroq olmoshi quyidagi guruhlarga boʻlinadi:
- shaxsga nisbatan qoʻllanuvchi olmosh (kim, kimlar);
- voqea-hodisa, predmetga nisbatan qoʻllanuvchi olmosh (nima,
nimalar);
- belgini aniqlashga qaratilgan olmosh (qanday, qanaqa);
- sabab va maqsadni aniqlashga qaratilgan olmosh (nega, nima uchun, nechuk);
- miqdorga nisbatan ishlatiluvchi olmosh (necha, qancha);
- harakat-holatga nisbatan qoʻllanuvchi olmosh (nima qildi, nima bo‘Idi);
- o‘rin ma’nosini ifodalovchi so‘roq (qani, qayerda);
- payt ma’nosini ifodalovchi so‘roq (qachon, qachonga)
Belgilash olmoshi
hamma
barcha
bari
Har bir
Har nima
Har narsa
Har qanday
Har qaysi
Ba’zi
Bo’lishsizlik olmoshi
Hech kim
Hech narsa
Hech qachon
Hech qanaqa
Hech qaysi
Boʻlishsizlik olmoshi ma’no jihatdan tasdiqqa nisbatan zidlikni
bildiradi va hech so‘zi bilan hosil boʻladi. Bu olmosh gapni (fikrni) inkorga aylantiradi
Gumon olmoshi muayyan predmet, shaxs, belgi yoki harakat xususida o‘ta mavhum tushunchani bildiradi. Soʻroq olmoshi bilan qo‘shilib keladigan alla- va -dir birligi ushbu olmoshga noaniqlik ma’nosini kiritadi.
Gumon olmoshi
kimdir
nimadir
allakim
allaqachon
allanarsa
qaysidir
allaqaysi
Olmosh o’ziga xos yasalish tizimiga ega
Affiksatsiya usuli
Kompazitsiya usuli
Affiksatsiya usuli gumon olm oshida uchraydi. Bu usul bilan asosan olm oshdan olmosh yasaladi. Yasash asosiga qo'shilib, olmosh hosil qiluvchi affiksning so‘z yasash darajasi ham turlicha: alia-, -dir. Bu affiksning har biri turli derivatsion qolip tarkibida olmosh yasaydi: alla-+so'roq olmoshi/narsa = 1) asosdan anglashilgan narsa/predmetning gumonligi qolipi hosilalari quyidagicha: allakim, allanima, allanarsa, allakim, allaqayer kabi. so'roq olmoshi+-dir = 2) asosdan anglashilgan narsa/predmetning gumonligi qolipi quyidagi olm oshlam i beradi: kimdir, nimadir, qayerdadir, qachondir, qaysidir kabi.
Kompozitsiya usuli. Bu usul vositasida qo'shm a (ko'rsatish, so'roq, belgilash, bo'lishsizlik), juft (ko'rsatish) va takroriy (ko'rsatish, so'roq, belgilash) olm oshlar yasaladi
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.R. Sayfullayeva va boshqalar-Hozirgi oʻzbek tili.Toshkent-2011
2.Oʻzbek tili grammatikasi 1-jild. Morfologiya
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!