Омонат са+лаш шартномаси

Taraflarning huquq va burchlari. Omonat saqlash shartnomasiga binoan ashyoni qo‘iqlashdan iborat bo‘lgan asosiy vazifa, shu ashyo omonat saqlovchining bevosita ixtiyoriga o‘tganidan keyingina amalga oshiriladi. Demak, omonat saqlash shartnomasini tuzilgan deb hisoblash uchun taraflarning o‘zaro kelishuvlaridan tashqari, ashyoning topshirilishi ham talab qilinadi.

Omonat qabul qiluvchining asosiy burchi omonat tarzida qo‘yilgan narsani saqlashdir. Uning boshqa burchlari o‘sha asosiy burchga bog‘liq bo‘ladi. Omonat saqlovchi mulkni saqlashi uchun shartnomada nazarda tutilgan yoki zarur bo‘lgan barcha choralarni ko‘rishga majbur. Ayoshani saqlash yuzasidan ko‘riladigan zarur choralarning xarakteri har qaysi omonatnin aniq shartnomalarga qarab yo amaldagi maxsus qoidalar bilan yoki o‘zaro kelishuv bo‘yicha belgilanishi mumkin. Agar shartnomalarda yoki maxsus qoidalar omonatga qo‘yilgan ashyoning qanda saqlanishi lozimligi ko‘rsatilmagan bo‘lsa, omonatga oluvchi mulkni saqlash uchun qay tarzda olgan bo‘lsa, keyinchalik shu tarzda to‘la-to‘kis holda omonat qo‘yuvchiga qaytarishi kerak. Agar shartnomada boshqacha hol ko‘rsatilmagan bo‘lsa, omonat saqlovchi chaqlash uchun o‘ziga topshirilgan mulkdan foydalanishga haqli emas. Bundan tashqari, omonat saqlovchining ashyoni qaytarish bilan vaqtda, basharti omonat saqlash shartnomasida boshqacha tartibnazarda tutilgan bo‘lmasa, saqlash shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, uni saqlash vaqtida olingan hosil va daromadlarni ham topshirishi shart. Lekin omonat saqlovchi o‘ziga saqlash uchun topshirilgan ashyodan yuk topshiruvchining roziligisiz foydalanishga, shuningdek, uchinchi shaxslarga undan foydalanish imkoniyatini berishga haqli emas, saqlanayotgan ashyodan foydalanish uning to‘liq saqlanishini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan hollar bundan mustasno.
Omonat saqlash shartlarini o‘zgartirish lozim bo‘lib qolsa, omonat saqlovchi ashyoni saqlash shartlarini o‘zgartirish zarurligi haqida darhol yuk topshiruvchini xabardor qilishi va uning javobini kutishi shart.
Ashyoning yo‘qolishi yoki shikastlanishi xavfi bo‘lgan taqdirda, omonat saqlovchi saqlash shartnomasida nazarda tutilgan saqlash usuli, joyi va boshqa shartlarni bk topshiruvchining javobini kutmasdan o‘zgarishi shart.
Agar saqlash vaqtida ashyoning buzilishi xavfi aniq bo‘lib qolsa yoki ashyo buzilgan bo‘lsa yoki uning to‘liq saqlanishini ta’minlashga imkon bermaydigan vaziyatlar vujudga kelgan bo‘lsa, yuk topshiruvchi esa o‘z vaqtida choralar ko‘rishini kutish mumkin bo‘lmasa, omonat saqlovchi amalda bo‘lgan bahoda, narxda mustaqil sotishga haqli. Agar mazkur vaziyatlar omonat saqlovchi aybdor bo‘lmagan sabablarga ko‘ra vujudga kelgan bo‘lsa, u sotish uchun o‘z harakatlarini xarid bahosidan undirish huquqiga ega.
Ma’lumki. qonun hujjatlari va fuqarolik muomalasidan chiqarilmagan hamda omonat saqlash qoidalariga zid bo‘lmagan har xil ashyolar va mol-mulklarni saqlash mumkin. Shulardan xavli xossalarga ega bo‘lgan ashyolarni saqlash, agar yuk topshiruvchi tez yonadigan, portlash xavfi bo‘lgan yoki o‘z tabiatiga ko‘ra xavfli bo‘lganashyolarni saqlash uchun topshirayotgan vaqtda saqlovchini ularning xossalari haqida ogohlantirmagan bo‘lsa, omonat saqlovchi bu ashyolarni ko‘rilgan ziyonni yuk topshiruvchiga to‘lamagan holda istagan vaqtda zararsizlantirishi yoki yo‘q qilib tashlashi mumkin. Yuk topshiruvchi bunday ashyolar saqlanishi munosabati bilan saqlovchiga va uchinchi shaxslarga etkazilgan zarar uchun javob beradi.
Agar xavfli xossalarga ega bo‘lgan ashyolar saqlash uchun professional omonat saqlovchiga topshirilgan vaqtda ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan qoidalar bunday ashyolar saqlash uchun noto‘g‘ri nom bilan topshirilgan va omonat saqlovchi ularni qabul qilib olish chog‘ida sirtdan ko‘zdan kechirish yo‘li bilan ularning xavfli xossalarga egaligini bila olmagan taqdirda qo‘llaniladi. Agar ashyolar haq evaziga saqlangan taqdirda, FKning 883-moddasi birinchi va ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan hollarda ashyolarni saqlash uchun to‘langan haq qaytarib berilmaydi, bordi-yu bu haq to‘lanmagan bo‘lsa, omona saqlovchi uchun to‘la-to‘kis undiriyu olishi mumkin.
Agar omonat saqlovchi xabardor bo‘lgani holda va uning roziligi bilan saqlashga qabul qilinganda, FKning 883-moddasi 1-qismida ko‘rsatilgan ashyolar, garchi ularni saqlash shartlariga rioya etilgan bo‘lsa-da, atrofdagilar uchun yoki omonat saqlovchi yoxud uchinchi shaxslarning mol-mulki uchun xavfli bo‘lib qolgan bo‘lsa hamda vaziyat omonat saqlovchining yuk topshiruvchidan ularni darhol bu talabni bajarmasa, ushbu ashyolar omonat saqlovchi tomonidan yuk topshiruvchiga ziyonni to‘lamagan holda zararsizlantirilishi yoki yo‘q qilib tashlanishi mumkin. Bunday hollarda yuk topshiruvchi ushbu ashyolarni saqlash munosabati bilan keltirilgan zarar uchun omonat saqlovchi va uchinchi shaxslar oldida javobgar bo‘lmaydi.
Agar qonun hujjatlarida yoki omonat saqlash shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, omonat saqlovchi yuk topshiruvchining roziligisiz ashyoni saqlash uchun uchinchi shaxsga topshirishga haqli emas. Basharti uni yuk topshiruvchining manfaatlari zarur qilib qo‘ygan va omonat saqlovchi uning roziligini olish imkoniyatidan mahrum bo‘lmasa, omonat saqlovchi ashyoning uchinchi shaxsga topshirilganligi haqida yuk topshiruvchini kechiktirmay xabardor qilishi shart.
Saqlash uchun ashyo topshirilgan uchinchi shaxsning harakatlari uchun omonat saqlovchi javob beradi.
Yana omonat qo‘ygan shaxsning burchlaridan biri-omonat saqlaganlik uchun saqlovchiga saqlash tamom bo‘lgandan keyin haq to‘lsh hisoblanadi va bunda agarda omonat saqlash uchun davrlar bo‘yicha tamom bo‘lishi bilan to‘lanishi shart. Agar omonat saqlash omonat saqlovchi javobgar bo‘lmagan vaziyatlar tufayli shartlashilgan muddatidan oldin to‘xtatilsa, omonat saqlovchi haqining munosib qismini, FKning 883-moddasining 1, 2 va 3-qismlarda nazarda tutilgan hollarda esa, haqning hammasini olish huquqiga ega bo‘ladi.
Agar omonat saqlash omonat saqlovchi javobgar bo‘ladigan vaziyatla tufayli muddatidan oldin to‘xtatilsa, u saqlanganlik uchun haq talab qilish huquqiga ega bo‘lmaydi, aksincha, bu haq ustidan olgan summalarni esa yuk topshiruvchiga qaytarishi shart.
Bundan tashqari, taraflar o‘rtasida omonat saqlash bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni qoplash masalasi ham nazarda tutiladi. Agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ashyoni saqlash xarajatlari to‘lanadigan haq summasiga kiritiladi.
Agar omonat saqlash shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ashyo tekinga saqlanganiga yuk topshiruvchi amalda qilingan zarur xarajatlarni omonat saqlovchi to‘lashi shart.
FKning 887-moddasida aytilishicha, agar ashyoni saqlash uchun qilingan, odatdagi bunday xarajatlardan ortiq bo‘lmagan hamda omonat saqlash shartnomasi tuzish chog‘ida taraflar oldindan ko‘rishi mumkin bo‘lmagan xarajatlar (alohida xarajatlar), basharti yuk topshiruvchi ushbu hujjatlarga rozilik bergan yoki ularni keyinchalik ma’qullagan bo‘lsa, shuningdek, qonun hujjatlarida yoki sharnomada nazarda tutilgan boshqa hollar omonat saqlovchiga to‘lanadi.
Alohida xarajatlarni qilish zarur bo‘lib qolganida omonat saqlovchi yuk topshiruvchidan ushbu xarajatlarga rozilik so‘rashi shart. Agar yuk topshiruvchi omonat saqlovchi ko‘rsatgan muddatda yoki javob berish uchun etarli bo‘lmagan vaqtda o‘zining rozi emasligini xabar qilmasa, u alohida xarajatlarga rozi bo‘lgan deb hisoblanadi.
Agarda ishning holatlariga ko‘ra yuk topshiruvchining roziligini oldindan olish mumkin bo‘lsada, omonat saqlovchi bunday rozilikni olmasdan turib saqlash uchun alohida xarajatlar qilgan va yuk topshiruvchi keyinchalik ularni ma’qullamagan taqdirda, omonat saqlovchi alohida xarajatlarni faqat ushbu xarajatlar qilinmasa ashyoga etkazilishi mumkin bo‘lgan zarar doirasida qoplashni talab qilishi mumkin.
Agar saqlash shartnomasida boshqa hol nazarda tutilgan bo‘lmasa, alohida xarajatlar saqlash haqiga qo‘shimcha ravishda to‘lanadi.
Yana bir muhim burchlardan biri yuk topshiruvchining shartnomada nazarda tutilgan saqlash muddati tamom bo‘lgach, saqlash uchun topshirilgan ashyoni qaytarib olishidir.
Agarda yuk topshiruvchi ashyoni olishdan bosh tortgan taqdirda, agar omonat saqlash shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, omonat saqlovchi ashyoni mustaqil suratda sotishga, uning qiymati belgilangan eng kam ish haqining ellik baravariga teng summadan ortiq bo‘lgan taqdirda esa (FKning 376, 380, 381-moddalarida) nazarda tutilgan tartibda sotishga haqli.
Lekin ashyoni sotishdan tushgan suma omonat saqlovchiga tegishli haq chegirib tashlangach, yuk topshiruvchiga beriladi.
Omonat saklash shartlarini uzgartirish lozim bulib kolsa, omonat saklovchi ashyoni saklash shartlarini uzgartirish zarurligi xakida darxol yuk topshiruvchini xabardor qilishi va uning javobini kutishi shart.
Ashyoning yukolishi yokishikastlanishi xavfi paydo bulgan takdirda,omonat saklovchi saklash shartnomasida nazarda tutilgan saklash usuli, joyi va boshka shartlarini yuk topshiruvchining javobini kutmasdan uzgartirishi shart.pr
Agar saklash vaktida ashyoning buzilishi xavfi anik bulib kolsa, yoki ashyo buzilgan bo’lsa yoki uning tulik saqlanishini imkon bermaydigan vaziyatlar vujudga kelgan bulsa, yuk topshiruvchi esa o’z vaqtida choralar ko’rishini kutish mumkin bo’lmasa, omonat saqlovchi ashyoni yoki uning bir qismi saqlash joyida amalda bulgan baxoda, narxda mustakil sotishga haqli. Agar mazkur vaziyatlar omonat saqlovchi aybdor bulmagan sabablarga ko’ra vujudga kelgan bo’lsa, u sotish uchun kilgan uz xarakatlarini xarid baxosidan undirish huquqiga ega.
Ma’lumki, konun xujjatlari va fuqarolik muomalasidan chiqarilmagan hamda omonat saklash qoidalariga zid bo’lmagan xar hil ashyolar va mol-mulklarni saqlash mumkin. Shulardan xavfli xossalarga ega bo’lgan ashyolarni saqlash, agar yuk topshiruvchi tez yonadigan, portlash xavfi bo’lgan yoki o’z tabiatiga ko’ra, xavfli bulgan ashyolarni saqlash uchun topshirayotgan vaqtda saqlovchining ularning xossalari xakida ogoxlantirmagan bulsa, omonat saqlovchi bu ashyolarni ko’rilgan ziyonni yuk topshiruvchiga to’lamagan holda istagan vaqtda zararsizlantirishi yoki yuk qilib tashlashi mumkin. Yuk topshiruvchi bunday ashyolar saqlanishi munosabati bilan saqlovchiga va uchinchi shaxslarga yetkazilgan zarar uchun javob beradi.
Agar qonun hujjatlarida yoki omonat saqlash shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan balmasa, omonat saqlovchi yuk topshiruvchining roziligisiz ashyoni saqlash uchun uchinchi shaxsga topshirishga haqli emas. Basharti buni yuk topshiruvchining manfaatlari zarur qilib qo’ygan va omonat saqlovchi uning roziligini olish imkoniyatidan mahrum bo’lgan bo’lmasa, omonat saqlovchi ashyoni uchinchi shaxsga topshirilganligi haqida yuk topshiruvchini kechiktirmay xabardor qilishi shart.
Saqlash uchun ashyo topshirilgan uchinchi shaxsning harakatlari uchun omonat saqlovchi javob beradi.

10.