On savollari 191-193 fizika, 195 matematika

endokrin tizim inson tanasi metabolizm, o'sish, rivojlanish, nafas olish, reproduktiv va jinsiy funktsiyalar kabi hayot uchun juda muhim bo'lgan ko'plab jarayonlarni boshqarishga mas'ul bo'lgan gormonlar deb ataladigan moddalarni ishlab chiqarish uchun javobgardir. , uyqu yoki kayfiyat.
Ushbu tizim tananing turli sohalarida tarqalgan bezlar to'plamidan iborat bo'lib, ularning funktsiyasi tanadagi gomeostazni saqlash uchun, ya'ni hayot uchun zarur bo'lgan ichki sharoitlarni ta'minlash uchun muhimdir.
Endokrin tizim bezlari gormonlar deb ataladigan moddalarni hosil qiladi. Gormonlar - bu to'qimalarning funktsiyalarini tartibga solishga mas'ul bo'lgan va ichki sekretsiya bezlari tomonidan qonga chiqariladigan kimyoviy birikmalar
Ular "ichki sekretsiya" bezlari deb ataladi, chunki ularning vazifasi tashqi moddalar emas, balki moddalar ishlab chiqarish va ularni tanamizga chiqarishdir.
Shuning uchun endokrin tizim uni tashkil etuvchi bezlar tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlar orqali tanamizning deyarli barcha to'qimalari, a'zolari va hujayralarining ishlashi uchun aniq buyruqlar beradi.
Uning noto'g'ri ishlashi bizning sog'ligimizga, kayfiyatimizga, rivojlanishimizga va farzand ko'rish qobiliyatimizga, boshqa narsalar qatori, yoqimsiz ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Endokrin tizim tanamizda juda xilma-xil funktsiyalarni bajaradi.
Bu bizning kayfiyatimizni boshqaradigan gormonlar, shuningdek, rivojlanishimiz va o'sishimiz, metabolizmimiz, ko'payishimiz va organlarimizning umumiy funktsiyasini sintez qilish uchun javobgardir.
Tizimning har bir bezi u ishlab chiqaradigan gormonlarni va ularning tanamiz qoniga tushish sharoitlarini, ular o'z vazifalarini bajaradigan organga etib borish uchun boshqaradi.
Endokrin tizim metabolizm, yurak urish tezligi, siydik chiqarish qobiliyatimiz va boshqalarni boshqarishda ishtirok etadi.
Ushbu tizim tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlar mashg'ulot paytida yoki jismoniy kuch paytida zarur bo'lgan energiyani olishimizga yordam beradi, yoki qolgan qismini kunduzdan keyin tunda dam olishimiz kerak.
Endokrin tizim ichki sekretsiya bezlaridan iborat; Ushbu bezlarning aksariyati boshqa tana tizimlariga tegishli organlar bilan ifodalanadi, shuning uchun ba'zi ismlar bizga boshqa funktsiyalardan tanish bo'lib tuyuladi.
Tanamizning asosiy ichki sekretsiya bezlari:
- gipotalamus, gipofiz va epifiz (bizning miyamizda)
- qalqonsimon va paratiroid bezlari (bizning bo'yin mintaqamizda)
- timus (o'pkamiz o'rtasida)
- buyrak usti yoki buyrak usti bezlari (bizning buyraklarimizdan yuqori)
- oshqozon osti bezi (oshqozonimiz orqasida) va
- tuxumdonlar va moyaklar (navbati bilan ayollar va erkaklar tos suyagiga to'g'ri keladigan qismida)
21.Ichki sеkrеtsiya bеzlari.
Ichki sekretsiya bezlari odam tanasining turli qismlarida joy¬lashgan bo'lib, ularda ishlab ehiqariladigan suyuqlik gormon deb ataladi. Bezlarda ishlab ehiqariladigan gormon bevosita bezning to'qimasidan o'tayotgan qon va limfaga quyiladi.
lehki sekretsiya bezlarida ishlab ehiqariladigan gormonlar ni¬hoyatda oz miqdorda, ya'ni grammning milliard qismiga teng. Ammo shunga qaramay, ular odam organizmidagi bareha moddalar almashinuvi jarayonlarida, to'qima va organlar funk¬sivasininl! boshaarilishida. bolalar hamda o'smirlar organizmining o'sishi va rivojlanishida, ular balog'atga yetishida, odam nasi qol¬dirishida muhim ahamiyatga ega. Ichki sekretsiya bezlarining hammasi birga qo'shilgan holda organizmning endokrin sistemasini tashkil etadi. Bu bezlar odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo'lsa ham, ularning funksiyasi bir-biriga chambarchas bog'liq. Shuning uchun odam organizmining endokrin sistemasini orke¬strga o'xshatish mumkin, ya'ni har qaysi bezning ish faoliyati boshqa bezlarning funksiyasi bilan chambarchas bog'liqdir. Bu bog'liqlikni gipofiz bezi boshqaradi, ya'ni uni «orkestr»ning dirijyoriga o'xshatish mumkin.
Gipofiz bezi. Bu no'xatsimon, massasi 0,5-0,6 g ga teng bo'lib, bosh miyaning ostki sohasida, kalla suyagining turk egarchasi deb atalgan qismida joylashgan. Gipofiz uch bo'lakdan iborat: 01¬dingi, oraliq va orqa bo'laklar (2- rasm).
Gipofizning oldingi bo'lagidan olti xil: somatotrop, adreno¬kortikotrop, tireotrop, gonodotrop, laktotrop, lyuteinlovchi gormonlar ajraladi.
Somatotrop gormon (STG) bolalar va o'smirlaming o'sishini, rivojlanishini, organizmda oqsillar sintezlanishini boshqaradi. Ba'zi sabablarga ko'ra bolalar va o'smirlarda bu gormon ko'p ishlab chiqarilsa, bo'y normadan ortiq o'sib ketadi. Bu holatga gigantizm, bun day odam esa gigant deb ataladi. Agar bu gormon kamroq ishlab chiqarilsa, bo'y o'sishi sekinlashadi, bunday holga nanizm deyiladi (3- rasm). Bunday bo'yi past odam gipofizar pakana deyiladi. Ularning bo'yi past bo'lsa ham aqliy faoliyati normal bo'ladi. Bo'y o'sishi to'xtagan katta odamlarda somatotrop gormoni ko'p isWab chiqarilsa, akromegaliya kasalligi sodir bo'ladi. Bunda odamning burni, labi, iyagi, tili, qo'l va oyoq panja¬larining hajmi kattalashadi.
. Adrenokortikotrop gormon buyrak usti bezining ishini bosh¬qaradi, ya'ni kortikosteroid gormon ishlab chiqarilishini tartibga soladi. Tireotrop gormon qalqonsimon bezning ishini, ya'ni undan tiroksin gormoni ishlab chiqarilishini boshqaradi.
Gonadotrop gormon erkaklar va ayollarning jinsiy bezlari funksiyasini boshqaradi, o'smirlarda esa balog'atga yetish belgilari paydo bo'lishida ishtirok etadi.
Laktotrop gormon ayollarda sut bezlarining funksiyasini bosh qaradi.
Lyuteinlovchi gormon homilador ayollarda homilaning normal rivojlanishini boshqaradi.
Gipofizning oraliq bo'lagidan intermedin gormoni ajraladi. U terida pigment hosil bo'lishini boshqaradi.
Gi pofizning orqa bo'lagidan ikkita gormon ajraladi (oksitotsin va vazopressin). Oksitotsin gormoni homilador ayollarda bacha¬don Ihuskullarining qisqarishini kuchaytirib, tug'ish jarayonini osonlashtiradi. Vazopressin, ya'ni antidiuretik gormon (AD G) organizmda suv almashinuvini boshqaradi, ya'ni u buyrakning egri-bugri kalavasimon kanalchalarida birlamchi siydikning 98,5¬99% i qonga qayta so'rilishini (reabsorbsiya jarayonini) boshqaradi. Bu gormon kam hosil bo'lsa, buyrak kanalchalarida birlamchi siydikning qonga so'rilish jarayoni buziladi. Natijada qandsiz diabet kasalligi sodir bo'ladi. Bu kasallikda odam ko'p suv iste'mol qiladi va ko'p siydik ajratadi (bir kecha-kunduzda 5-10 l va undan ko'p).
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, gipofiz organizmdagi bar¬cha ichki sekretsiya bezlarining ishini tartibga soluvchi hukmron bez bo'lishi bilan birga, uning funksiyasi markaziy nerv sistemasi tomonidan, ya'ni oraliq miyadajoylashgan gipotalamusdan aj¬raladigan neyrogormonlar orqali boshqariladi.
22.Gipofiz, qalqonsimon va ayrisimon bezlar