|
Eritrotsitlar (yun. qizil va hujayra) — qizil qon tanachalari, qonning shaklli elementlari; tarkibidagi gemoglobin qonga qizil tus beradi. E., asosan, organizm bilan atrof muhit oʻrtasidagi gazlar almashinuvini, yaʼni nafas olishni taʼminlaydi. Kislorodni oʻpkadan organizmning barcha toʻqimalariga yetkazib beradi. E. qonning boshqa funksiyalarida ham ishtirok etadi.
Odam E.ining diametri 7—8 mk, qalinligi 2—2,5 mk, ikki tomoni botiq, yumaloq, yadrosiz hujayralardir. Koʻmikning miyeloid toʻqimalarida hosil boʻladi. Sogʻlom odamning 1 mlk qonida 4—5 mln. eritrotsit bor; erkaklar qonining 1 mlk da 4,5—5 mln., ayollar qonining 1 mlk da esa 4—4,5 mln. E. boʻladi. E. miqdori hamisha bir xil turmaydi, baʼzi fiziologik sharoitlarda, jismoniy ish vaqtida, baland joylarga chiqilganda, shuningdek, ayrim kasalliklarda ular miqdori oʻzgaradi. E. miqdorining ortib ketishi eritrotsitoz, kamayib ketishi esa eritropeniya deb ataladi.
Gemoglobin - bu o'z vaznining 35 foizini tashkil qiluvchi eritrotsitlarda (eritrotsitlar) mavjud bo'lgan protein. Bu qonda mavjud bo'lgan pigment, kislorodni tashiydi, uni o'pkadan tanaga to'qimalarga etkazadi.
Vazifalari
Kislorodni tashish bilan bir qatorda, gemoglobin ozuqaviy moddalarni tananing barcha hujayralariga tashish jarayonida ham ishtirok etadi, bunda qon ozuqa moddalarini tashiydi va hujayralar tomonidan chiqariladigan moddalarni to'playdi, so'ngra ularni tanadan chiqaradi. .
Kislorod bilan birlashtirish uchun eritrotsitlar etarli miqdorda kislorodga ega bo'lishi kerak va bu tanadagi temir darajasiga bog'liq. Tanadagi temir etishmasligi anemiya deb nomlanuvchi holatga olib keladi.
Gemoglobin kislorodni hajmidan yigirma baravar ortiq miqdorda olib yurishi mumkin. Biroq, u uglerod oksidi bilan bog'langanida, kislorod bilan birikish qobiliyatini yo'qotadi, bu uning funktsiyasini yo'qotishiga va natijada tanaga mumkin bo'lgan zararga olib keladi.
Qizil qon hujayralarining o'rtacha umri taxminan 120 kunni tashkil etadi, shundan keyin ular taloq yoki qon aylanish tizimida yomonlashadi, ammo temir suyak iligida hosil bo'lgan yangi qizil qon hujayralariga aylanadi.
27.Qon guruhlari va qon quyish. Qon ivishi.
Qon guruhi — eritrositlarning individual antigen xususiyatlari ta’rifi bo’lib, eritrositlar membranasida mavjud maxsus uglevod va oqsillarni identifikatsiyalash usullari yordamida aniqlanadi. Odamda bir nechta antigen tizimlari mavjud, Qon donorlari (beruvchilar) va retsipientlar (qabul qiluvchilar) «muvofiq» qon guruhlariga ega bo’lishi kerak. Rossiyada hayotiy belgilarga ko’ra va bir guruhli ABO qon tarkibiy qismlari yo’q bo’lgan holatlarda (bolalardan tashqari), barcha qon guruhli bemorlarga 500 ml gacha miqdorda rezus-manfiy 0(I) guruhli qon quyish mumkin hisoblanadi. Rezus-manfiy eritrotsitlar massasi yoki A (II) yoki B (III) qon guruhlarining donorlaridan olingan suspenziya hayotiy zarur ko’rsatmalarga ko’ra rezus omiliga qaramasdan, AB (IV) guruh retsipientiga quyilishi mumkin. Bir guruhli plazma bo’lmaganda, retsipientga AB (IV) guruhining plazmasi quyilishi mumkin.
XX asr o’rtalarida 0(I) Rh- guruhli qon boshqa barcha qon guruhlari bilan mos kelishi taxmin qilingan. 0 (I) Rh guruhi bo’lgan odamlar «universal donorlar» deb hisoblanishgan va ularning qoni har qanday muhtojlarga quyilishi mumkin edi. Hozirgi vaqtda bunday qon quyish umidsiz vaziyatlarda mumkin hisoblanadi, ammo 500 ml dan ko’p emas.
0(I) Rh- guruhi qonining boshqa guruhlar bilan mos kelmasligi nisbatan kam kuzatilgan va bu holat uzoq vaqt davomida e’tiborga olinmagan. Quyidagi jadvalda qaysi qon guruhli kishilar qon olishlari mumkinligi ko’rsatilgan ( + belgisi bilan mos keladigan kombinatsiyalar keltirilgan). Masalan A(II) qon guruhi sohibi 0(I)Rh- yoki A(II)Rh- guruh qonini olishi va AB(IV)Rh+, AB(IV)Rh-, A(II)Rh- yoki A(II)Rh+ guruh sohiblariga qon berishi mumkin.
Retsipient Donor
Bugungi kunda boshqa antigen tizimlari ham qon quyishlarda salbiy ta’sir chaqirishi mumkinligi aniq. Shunday qilib, qon quyish xizmatining mumkin bo’lgan strategiyasidan biri — har bir inson uchun uning o’z qon tarkibiy qismlarini oldindan kriokonservalash tizimini yaratish bo’lishi mumkin.
Agar donorda Kell antigeni bo’lsa, uning qonini Kell`siz retsipientga quyish mumkin emas, shuning uchun bunday donorlar ko’pgina qon quyish stantsiyalarida faqat qon komponentlarini berishlari mumkin, ammo to’liq qon emas.
PLAZMA MOS KELISHI
Plazmada I guruh eritrositlarining A va B guruh antigenlari yo’q yoki ularning soni juda kamdir, shuning uchun avvalroq I guruh qonini boshqa guruhlardagi bemorlar uchun qo’rqmasdan har qanday hajmda quyish mumkin deb hisoblanardi. Biroq, I qon guruh plazmasida α va β agglyutininlar mavjud va bu plazmani juda cheklangan miqdorda quyish mumkin, bunda donorning agglyutininlari retsipientning plazmasi bilan aralashtiriladi va agglyutinatsiya sodir bo’lmaydi (Ottenberg qoidasi). IV (AB) qon guruhi plazmasida agglyutinin guruhlari mavjud emas, shuning uchun IV (AB) guruh plazmasi har qanday guruhga quyilishi mumkin (universal donorlik).
Do'stlaringiz bilan baham: |
