O’zbekiston milliy universiteti

Ba’zi atom yadrolarning kvadrupol momentlari

Yadro	Q*10-24sm^2	Yadro	Q*10-24sm^2
^21 H	0.00273	^8537Rb	0.27
^115 B	0.0355	^9341Nb	-0.30
^147N	0.0071	^13556Ba	0.25
^178O	0.027	^14159Pr	-0.054
^2713Al	0.149	^17571Lu	5.9*
^3316S	0.064	^17972Hf	3.0
^3516S	0.045	^18173Ta	6.0
^5927Co	0.404	^20481Bi	-0.19
^6329Cu	0.16	^23392U	3.4
^8135Br	0.28	^24193Am	4.9

III. XULOSA(3 bet)

Asosiy qismda yadroning spini ,magnit momenti va kvadrupol momenti haqida to’liq malumot berishga harakat qildik.

Elektronning xususiy mexanik impuls momenti Ls spin momenti (yoki spin) deyiladi. Spin vektor kattalik bo‘lib, dekart koordinatalar sistemasida koordinata o‘qlariga S_x, S_y, S_z proeksiyalariga ega. Elektronning yadroga nisbatan impuls momentini Yerning Quyosh atrofida aylanishidagi impuls momentiga, xususiy mexanik momentini (spinni) esa, Yerning o‘z o‘qi atrofida aylanishidagi impuls momentiga taqqoslash mumkin. 1928-yilda Dirak elektronning relyativistik kvant nazariyasini yaratdi, bu nazariyadan spin xususiyatlari kelib chiqadi. Elektronning o‘z xususiy o‘qi atrofida aylanishini hisobga olishda yana bir kvant sonni kiritish kerak bo‘ladi. Dirakning relyativistik kvant nazariyasiga asosan bu kvant son – spin kvant soni – s dir

Spin kvant sonining mavjudligi atomning nozik strukturasini o‘rganishda tajribada aniqlangan. Xususiy mexanik impuls momenti Ls quyidagi formula orqali kvantlangan:

1.1

Bu formulaga kirgan spin kvant soni s faqat s=1/2 ga teng bo‘lgan bitta qiymat qabul qiladi. U vaqtda L_s ning qabul qilishi mumkin bo‘lgan qiymati:

1.2

s – spin kvant soni deyiladi, lekin u odatda boshqa kvant sonlar qatorida foydalanilmaydi, chunki faqat bitta (s=1/2) qiymatga ega va holatlar orasiga farq kiritmaydi. Xususiy mexanik moment ham faqat bitta qiymatga ega bo‘ladi va elektronning massasi, zaryadi kabi fundamental xarakteristikasi hisoblanadi. Xususiy mexanik moment Ls ning tanlangan yo‘nalishga, masalan z o‘qi yo‘nalishiga proyeksiyasi L_s ham kvantlangan bo‘lib, quyidagi formula orqali aniqlanadi:

bunda m_s – spin magnit kvant soni deyiladi m_s=±1/2 qiymatlarini qabul qilishi mumkin. ms=1/2 bo‘lganda “spin yuqoriga” ( ) va m_s= –1/2 bo‘lganda “spin pastga” ( ) ko‘rinishda belgilanadi.

m_s = ± 1/2 bo‘lganligidan xususiy mexanik moment L_s ning z o‘qi yo‘nalishiga proyeksiyasi quyidagi qiymatlarni qabul qilishi mumkin:

6.2-jadvalda kvant sonlarining qiymatlari keltirilgan. 6.2-jadval

Kvant sonlari Qiymatlari

KVANT SONLARI	QIYMATLARI	MUMKIN BO”LGAN QIYMAT SONLARI
n – bosh kvant son	1,2,3,4….	Istalgan son
l- orbital kvant son	0,1,2,3,….,n-1	n
ms orbital magnit kvant son	0,±1, ±2, ±3, ±4,…., ±l	2l+1
s spin kvant son	1/2	1
ms spin magnit kvant son	l , ±1/2	2s+1=2

Spin kvant son – s doim ½ ga teng bo‘lgani uchun tizimning holati n, ℓ, mℓ, ms kvant sonlari orqali to‘liq ravishda aniqlanishi mumkin.

Spin momentining berilgan yo'nalishga faqat ikkita mumkin.bo'lgan oriyentatsiyasi bo’lishi mumkin. Bu ikki oriyentasiyaning mumkin bo‘lgan holatlari («yuqoriga», «pastga») 6.8-rasmda tasvirlangan. Yuqorida qaralgan kvantlanish spin momentining fazoviy kvantlanishi deb qaraladi.

IV.Foydalanilgan adabiyotlar

1.M.H.O`lmasova.Fizika.Optika,atom va yadro fizikasi.Toshkent-2010.

2.G.Axmedova,O.B.Mamatqulov,I.Xolbayev.Atom fizikasi.Toshkent-2013.

3.Raxim Bekjonov.Atom yadrosi va zarralar fizikasi.Toshkent-1995.

4.Yadro fizikasi.Maruza matni.Toshkent-2000.

5.T.M.Mo`minov ,A.B.Xoliqulov,SH.X.Xushmurodov.Atomyadrosi va zarralar fizikasi.Toshkent-2009.

6.https://uz.wikipedia.org

7.WWW.Ziyonet.uz