O’zbеkistоn rеspublikasi aхbоrоt tехnоlоgiyalari va

---

O’ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI AХBОRОT

TЕХNОLОGIYALARI VA

KОMMUNIKATSIYALARINI RIVОJLANTIRISH

VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI

TOSHKENT AXBOROT TEХNOLOGIYALARI

UNIVERSITETI URGANCH FILIALI

“Tabiiy va umumkasbiy fanlar” kafedrasi

“HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI.EKOLOGIYA”

fanidan

Referat

Маvzu:

Texnika va inson salomatligi

Tuzuvchi :                                                                     ass., D.Q.Allabergenova

Urganch 2017

---

Texnika va inson salomatligi

Reja

1. Texnikaning rivojlanish bosqichlari

2. Texnikaning inson salomatligiga ijobiy va salbiy ta’sirlari

3. Texnika havfsizliga qoidalariga rioya qilish

Ma’lumki  ta’limda  joriy  qilinadigan  har  qanday  yangilik  eksperiment  orqali

amalga  oshiriladi  va  isbotlanadi.Biz  ham  tajribamizda   yuqorida  berilgan  ilg’or

pedagogik    texnologiyalardan    foydalanib    turli    xil    metodlardan      foydalanib

sinovdan  o’tkaziladi.

Tabiat va jamiyat bir-biri bilan bog’liq xolda bir butunlay tashkil qiladi. Ishlab

chiqarish  kuchlari  rivojlangan  sari  insonlarni  tabiyatga  bulgan  ta’siri  xam

kuchayib,tabiat bilan jamiyat urtasidagi uzaro ta’sir miqyosi kengayib boradi fan -

texnika  yutuqlari  ishlab  chiqarish  kuchlari  jamiyatning  rivojlanishida  yetakchi

ahamiyatga  ega  bulib  odamning  tabiat  resurslaridan  foydalanishini  osonlashtiradi,

moddalarning aylanma xarakatini tezlashtiradi va jamiyatning rivojlantirishda tabiy

omilariga  nisbatan  ijtimoyi  omilardan  roli  yuqori  bo’lishi  uchun  imkon  yaratadi.

Natijada  inson  me’nat  tufayli  tabiy  muxitga  bevosita  bog’liklardan  tabiatga  ozod

bo’lsa  borib,  uzining  tabiyatga  bulgan  ta’sirini  kuchaytiradi.  Sanoat  korxonalarni

ortishi, qurilish xo’jaligini ximyalashtirish axoli soni va avtotransportlarning ortib

borishi kabi omilar turli xil chang - gaz chiqindilar, oqava suvining miqyosidagi va

turli, qatiq chiqindilarni ko’plab miqyosida atrof muxitga tashlanishga olib keladi.

Demak inson bilan jamiyat uzaro ta’siri  me’yoridan oshib ketsa, salbiy oqibatlarga

olib kelishi amalda isbotini topmoqda.

---

Ekologik qiyinchiliklarning ildizi fanlar orasidagi uzilish va ularning notekis

rivojlanishi  bilan  ham  bog'liq.  Bu  fanlarning  ichki  o'ziga  xosligi  va  ijtimoiy

ehtiyojlar  ta'siri  bilan  belgilanadi.  Shuni  nazarda  tutmoq  lozimki,  ekologik

qiyinchiliklarga fanning biror sohasida erishilgan yutuqlar "aybdor" emas. Hamma

gap  uning  natijasi  o'laroq  bilimning  boshqa  sohalarida  tegishli  o'zgarishlar  tezroq

sodir  bo'lmaganidadir.  Demak,  fanga  ham  noziklik  zarur.  Holbuki  noziklik

biosferaga  xosdir.  Shuning  uchun  ham  uni  inson  boshqarishga  intiladi. Tabiat  va

jamiyat  bir-biri  bilan  bog’liq  xolda  bir  butunlay  tashkil  qiladi.  Ishlab  chiqarish

kuchlari  rivojlangan  sari  insonlarni  tabiyatga  bulgan  ta’siri  xam  kuchayib,tabiat

bilan jamiyat urtasidagi uzaro ta’sir miqyosi kengayib boradi fan -texnika yutuqlari

ishlab chiqarish kuchlari jamiyatning rivojlanishida yetakchi ahamiyatga ega bulib

odamning tabiat resurslaridan foydalanishini osonlashtiradi, moddalarning aylanma

xarakatini  tezlashtiradi  va  jamiyatning  rivojlantirishda  tabiy  omilariga  nisbatan

ijtimoyi omilardan roli yuqori bo’lishi uchun imkon yaratadi. Natijada inson me’nat

tufayli  tabiy  muxitga  bevosita  bog’liklardan  tabiatga  ozod  bo’lsa  borib,  uzining

tabiyatga  bulgan  ta’sirini  kuchaytiradi.  Sanoat  korxonalarni  ortishi,  qurilish

xo’jaligini  ximyalashtirish  axoli  soni  va  avtotransportlarning  ortib  borishi  kabi

omilar turli xil chang - gaz chiqindilar, oqava suvining miqyosidagi va turli, qatiq

chiqindilarni  ko’plab  miqyosida  atrof  muxitga  tashlanishga  olib  keladi.  Demak

inson  bilan  jamiyat  uzaro  ta’siri    me’yoridan  oshib  ketsa,  salbiy  oqibatlarga  olib

kelishi amalda isbotini topmoqda.

O'zbekistondagi  og'ir  ekologik  vaziyat  asosan  antropogen  harakterga  ega

bo'lib,  yetmish  yildan  ortiqroq  mustabid  tuzumning  mamlakat  iqtisodiyotini

---

rejalashtirish  siyosati  asrimizning  70 - 80  yillariga  kelib,  Markaziy  Osiyo

mintaqasida  ham  g'oyat  xavfli  ekologik  vaziyatni  vujudga  keltirdi.  Respublikani

asosan  xom  ashyo  yetishtirishga  moslashtirilishi,  ko'p  miqdorda  ximiyaviy

mahsulotlardan  foydalanish,  oqibatini  uylamay  sanoatni  atrof-muhitga  katta  zarar

keltiradigan sohalarni barpo etish mintaqada ko'p asrlar davomida vujudga kelgan

tabiiy  muvozanatni  izdan  chiqardi.  Orol  muammosi,  ijtimoiy  turmush  tarzi,  aholi

salomatligi,  bolalar  o'limining  ko'payishi  ana  shunday  og'ir  vaziyatning  ko'rinishi

bo'lib  qoldi.  O'zbekistondagi  bunday  ahvol  respublika  istiqboli  uchun  nihoyatda

xatarli  bo'lib,  iqtisodiy  taraqqiyot  rivoji  imkoniyatlarini  cheklab  quydi.  Bizning

fikrimizcha, ekologik fojialarni bartaraf etishda keng tahliliy ishlar o'tkazish, katta

moliyaviy  mablag'lar  sarflashning  ham  ahamiyati  katta.  Lekin  xalqning ekologik

madaniyati  past  bo'lsa,  sarflangan  mablag'lar  samara  bermaydi.  Garchi,

O'zbekistonda  ekologik  muammolar  60-yillardan  boshlab  ko'zga  tashlangan

bulsada, ammo uning salbiy oqibatlari 80-yillarga kelib iqtisodiy hayotning hamma

sohalarida  yaqqol  ko'zga  tashlandi.  Mustamlaka  siyosat  amalga  oshib  tabiiy

imkoniyatlardan  noratsional  foydalannsh  natijasida  mamlakat,  millat  takdiri  va

istiqboli uchun zararli bo'lgan oqibatlar yuzaga keldi. Yangi yerlarni o'zlashtirish,

paxta  yakka  hokimligi,  sanoatni  paxtachilikka  moslashtirilishi  katta  iqtisodiy,

ijtimoiy qiyinchiliklarga olib keldi. Orol dengizining qurishi oldini olish mo'mkin

bo'lmagan  jarayonga  aylandi.  Butun  mamlakat  miqyosida  O'zbekiston  sanoatiga

bildirilgan  fikrlar  asosan  paxtachilik  sanoatiga  xizmat  qiluvchn  sohalarni

rivojlantirish  bilan  hamohang  edi.  Bularning  ichida  eng  ustuvor  ahamiyat  kasb

etgani kimyo sanoati xisoblanib, industriyaning qudratli sohasi bo'lib rivojlandi. Shu

---

bois O'zbekiston yillar davomida mineral o'g'itlar ishlab chiqarish bo'yicha yuqori

o'rinlardan  birini  egallab  keldi.  Mamlakatning  turli  burchaklariga  yuborilayotgan

mineral  o'g'itlarning asosiy  qismi  O'zbekiston  hissasiga  to'g'ri keldi.  Respublikani

o'zida  ham  hosildorlikni  oshirish  maqsadida  ishlatilgan  mineral  o'g'itlar

hosildorlikni  oshirishga  emas,  balki  atrof-muhitni  ifloslantirishga  xizmat  qildi.

"Qishlok xo'jaligini kimyolashtirish katta axamiyatga" ega qilib quyilgan sharoitda

esa har gektar maydonga kimyoiy moddalarni ishlatish holatlari kuchayib bordi.

Hozirgi  zamon  ishlab  chiqarishi  ekologik  tanglikni  keltirib  chiqardi.  Ishlab

chiqarish  esa  hozirgi  zamon  texnikasiga  asoslanilgan.  Texnikaning  manbai  esa

fandir.  Demak,  ekologik  qiyinchiliklar  fan-texnika  taraqqiyoti  bilan  bog'liqdir.

Fan  yordamida  tabiatning  qonunlari  kashf  etildi.  Ammo  insonning  tabiat

sohibi  bo'lishga  yoki  hukmronlik  qilishga  intilishi  va  unga  faqat  iste'mol  manba

sifatida qarashi salbiy ekologik oqibatlar kelib chiqishiga sabab bo'ldi. Inson atrof-

muhit o'zgarishining asosiy omillaridan biriga aylandi. Shu bois inson omili hisobga

olinmasdan o'tkaziladigan har qanday tadqiqotlar hozirgi zamon ekologik vaziyatni

haqiqiy tarzda aks ettira olmaydi.

Ilmiy  texnika  taraqqiyotining  eng  so'ngi  yutuqlaridan  keng  foydalanish

asosida  yangi  ilg'or  texnologiyalar  yaratiladi.  Bu  esa kam  xarajat  qilinib,  ijtimoiy

ishlab chiqarish rivojlanishining ekologik, tashkiliy, texnik, iqtisodiy muammolarini

ayni  bir  vaqtda  hal  etish  imkonini  beradi.  Ekologik  toza  va  tabiatga  zarar

keltirmaydigan  texnologiyadan  oqilona  foydalanish  mehnat  unumdoligi  va  hayot

darajasini  oshirish,  kishilarning  sog'ilig'ini  saqlash  va  mustahkamlash,  tabiat

---

zahiralari bazasini asrash borasida tengi yo'q imkoniyatlar beradi. Yangi materiallar

ishlab chiqarishga yanada ixcham yondashishlarni taqozo etadi.

Вiotexnologiya taraqqiyoti atrof-muhit holatini yaxshilashda

katta

samaralar

beradi. Irsiy muhandislik mahsullari odamlar sog'ligi va

jonzotlar

salomatligini

yaxshilashga katta hissa qo'shadi.

Tadqiqotchilar yangi dori-darmonlar, yangi

muolaja usullarini, avloddan avlodga o'tuvchi irsiy xastaliklar bilan kurashishning

yangi uslublarini yaratadilar.Fan-texnika taraqqiyoti, ishlab chiqarish kuchlarining

rivojlanishi, aholi sonining tez sur’atlarda o’sib borishi insonning tabiatga ta’sir

doirasini kengaytirib yubordi. Ayniqsa, “insonning tabiat ustidan qozongan

g’alabasi” dan mag’rurlanib amalga oshirilgan tadbirlar tabiat bilan jamiyat

o’rtasidagi o’zaro muvozanat “tarozini” butunlay buzilishga olib keldi. Insonning

tabiatga ta’sirining salbiy oqibatlari, pirovard natijada uning o’ziga og’ir kulfatlar

keltira boshladi.

FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR  RO’YXATI

1.Azimov I  va  boshqalar.Biologiya.Metodik  qo’llanma.T.ABU Ali   ibn

Sino nomidagi  Tibbiyot  nashriyoti.2002  yil.

2.Azamjon  Xoliqov  ‘’Pedagogik  mahorat’’Toshkent-2011 y.

3.Azizxo’jayev    N.N.Pedagogik    texnologiya    va    pedagogik

mahorat.O’quv  qo’llanma.T.2003.TDPU-174  b.

4.Azizxo’jayev.N.N.Ta’lim    jarayoni    samaradorligini    oshirishda

pedagogik  texnologiyalar.Oliy o’quv   yurti  o’qituvchilari   va   malaka

---

oshirish    kurslari    tinglovchilari    uchun    metodik    qo’llanma.Toshkent-

2007.