O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti 2-bosqich 412 20 guruh talabasi latifov elbekning “web dasturlashga kirish” fanidan tayyorlagan mustaqil

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 2-BOSQICH 412 20 GURUH TALABASI LATIFOV ELBEKNING “WEB DASTURLASHGA KIRISH” FANIDAN TAYYORLAGAN   MUSTAQIL ISHI

MAVZU: HTML5 да JavaScript API лардан фойдаланиш: HTML Web Workers, HTML SSE. Амалий кўрсатмалар.

Hozirgi kunga kelib veb texnologiya juda katta tezlikda oshib bormoqda. Har kuni yangi saytlar butun olam o’rgimchak to’riga qo’shilib bormoqda(shu qatorda ko’p saytlar o’z ishini yakunlamoqda). Saytlarning asosini html gippertekst tili tashgkil etadi. Ko’p yillar davomida sayt yaratuvchilar(taxminan 10 yil ) html4 dan foydalanib kelishgan. 2004 yilda esa yirik kompaniyalar (Apple, Opera , Mozilla) birlashib yangi guruh hosil qilishdi va bu guruhni WhatWG(Web Hypertext Application Technology Working group) deb nomlashdi. So’ng guruhga World Wide Web Consortium (W3C) ham kirib keldi va yangi HTML5 ni ishlab chiqarishni boshlashdi.

Asosiy 10 ta HTML5 API lar: 1.Yuqori aniqlikdagi API 2. Foydalanuvchi vaqti API 3. Navigatsiya vaqti API 4. Tarmoq haqida ma’lumot API 5. Tebranish API 6. Batareya holati API 7. Sahifa ko’rinishi API 8. To’liq ekran API 9. Foydalanuvchi media API 10. Veb rozetka API0

HTML5 Javascript API indeksi HTML5 spetsifikatsiya hujjatlaridan avtomatik ravishda IDL bo’laklarini skanerlash orqali hosil bo’ladi.Indeks generatori IDL kodini tahlil qiladi va uni mos keladigan sarlavhalarga bog’laydi , freymlardan foydalanib qulay tarzda o’tish mumkin bo’lgan o’zaro bog’liqlik yaratadi.

API- bu atama bilan ozgina bo’lasa ham shug’ullangan odam uchun nimanidir anglatadi. Lekin, hamma ham u nimani anglatishini va u nimaga kerakligini to’liq tushunishmaydi. Dasturchi Pyoter Gazarov API haqida oddiy tilda o’zining blogida gapirib berdi.

API abbereviaturasi “Application Programming Interface” so’zalrining bosh harflariodan olingan bo’lib, dasturlarni dasturlash interfeysi yoki dasturlarni dasturiy interfeysi deb tarjima qilinadi. Ko’plab katta kompaniyalar ma’lum darajaga yetishganda, o’z mijozlari yoki kompaniya ichida qo’llanilishi uchun , API yartishadi. API’ni dastur yaratishda yoki biznesda qanday qo’llanilishi tushunish avvalo “butunjahon o’rgimchak to’ri” qanday ishlashi bilan tanishib chiqish kerak bo’ladi.

Foydalanuvchi har gal tarmoqdagi qaysidir sahiufaga tashrif buyurganda u boshqa joydagi server API’ si bilan bog’langan. API – serverning asopsiy qismi bo’lib, u so’rovlar qabul qiladi va ularga javoblar qaytaradi. API-mijozlarga xizmat ko’rsatish usuli Ko’plab kompaniyalari API’ni tayyor mahsulot sifatida taqdim etishadi. Masalan , Weather Underground metereologik ma’lumotlar olish uchun API sotadi.

Ko’plab dasturchilar dastur yaratrish jarayonida dastur yaratish dastur qismlarini bir nechta serverlarga bo’lib yuboradilar. Bu qismlar o’zaro API yordamida ma’lumot almnashadilar. Bosh serverga qo’shimcha yoki yordamchi ffunksiyalar taqdim etadigan dasturlar- mikroxizmatlar (microservices) deb ataladi. Shunday qilib , kompaniya o’z foydalanuvchilariga API taqdim etishi- kompaniya bir qancha maxsus URL yaratgan , ular esa o’z navbatida faqat ma’lumot qaytarishi demakdir.

Ko’p hollarda bunday so’rovlarni brauzer yordamida yuborish mumkin. HTTP protocol orqali ma’lumot almashish matn ko’rinishida bo’lganligi sababli , brauzerlar API qaytargan javobni bemalol ko’rsata olishadi. Masalan, brauzer yordamida to’g’ridan to’g’ri GitHub API’ga ulanish mumkin va bunda quyidagi JSON formatidagi javobni olish mumkin:

API’larga yana bir nechgta misol “application” (dastur, ilova) so’zi bir qancha hollarda qo’llanilishi mumkin. API holatida u: •Dasturiy ta’minotning oldindan aniqlab olingan funksiyasiga javob beruvchi qismi; •Butun bir server, butun bir dastur yoki dasturni alohida bir qismi.

XULOSA: Bu mustaqil ishni tayyorlash jarayonida HTML5, JavaScript, API dasturlash tillari bilan tanishdik va ular haqida bilim va ko’nikmaga ega bo’ldik. Adabiyotlar:   Merser,Devid. Schaums HTMLning oson tuzilishi. NYC:McGraw Hill Professional, 2003. Chop etish Pauell. HTML vaCSS:to’liq ma’lumotnoma(5-nashr). Dehli: Tata MakGrou-Xill ta’limi,2010 Kastro,Yelizaveta. Umumjahon internet uchun HTML. Berkli , Kaliforniya: Peachpit, 2003

E’tiboringiz uchun rahmat