O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Kompyuter injineringi fakulteti Malumotlar bazasi xavfsizligi

Navbatma– navbat – tizim tezligini oshirishning a’lo darajadagi imkoniyatidir. Ko‘rinib turibdiki, agar o‘qish va yozishni bir nechta diskda parallel olib borilsa, tezlikda yutib chiqish mumkin. Bu qanday amalga oshiriladi?
Yozilayotgan faylni ma’lum o‘lchamdagi qismlarga bo‘lib, bir vaqtning o‘zida hamma jamlagichlarga yuboriladi. Shunday bo‘laklar ko‘rinishida fayllar saqlanadi. O‘qilganda ham, “bo‘lak”lab o‘qiladi. “Bo‘lak” o‘lchami minimal 1 bayt bo‘ladi, odatda yirik bo‘laklar 512 bayt (sektor) qo‘llaniladi.

Juftlik o‘zida akslantirishning (yuqori ishonchliligi) va navbatma– navbatning (yuqori tezlikda ishlashi) fazilatlarini birlashtirgan alternativ qarordir.
Agar axborotning I bloki bo‘lsa va u asosida yana bitta qo‘shimcha ekstrablok hisoblansa, hosil bo‘lgan (I+1) blokdan bitta disk ishdan chiqsa ham, axborotni qayta tiklash imkoniyati mavjuddir.
Bloklarning disk bo‘ylab tarqatilishi navbatma– navbat texnologiyasi kabi amalga oshiriladi. Ekstrablok alohida jamlagichga ham yozilishi mumkin, disklarga bo‘lib tashlanishi ham mumkin.
Ekstrablokda nima saqlanadi? Odatda, ekstrablokning xar bir biti hamma I bloklar bitining yig‘indisidan iborat, aniqrog‘i XOR mantiqiy amalining bajarilish natijasidan iborat. XOR – mantiqiy operator bo‘lib, uni takroran ishlatilishi boshlang‘ich natijani beradi, ya’ni (A XOR B) XOR B = A. Bu qoida operandlarning xar qanday miqdorida qo‘llaniladi.
Juftlikni qo‘llash juda afzaldir, chunki navbatma–navbatlik hisobiga ishlash tezligi ortadi, akslantirish hisobiga ishonchliligi saqlanib qoladi, ammo massivning
“ishlatilmaydigan” xajmi kamayadi va sig‘imi bitta diskni tashkil qiladi, ya’ni massivda beshta disk bo‘lsa, 20% sig‘imni yo‘qotadi.
Juftlikni o‘ziga yarasha kamchiligi bor. Ekstrablokni shakllantirish uchun hisob– kitob talab qilinadi. Buni juda tez bajarish kerak. Agar bu ishni markaziy protsessorga yuklansa, tizim juda sekin ishlaydi. Shuning uchun “hisoblashni o‘z zimmasiga oladigan” narxi qimmat bo‘lgan RAID-kontrollerlardan foydalanish kerak bo‘ladi.
Shaxsiy kompyuterlar uchun maxsus qurilma orqali RAID sistemasini tashkil qilsa bo‘ladi. Masalan, PCIIDERAID qurilmasi. RAID sistemalari ikki turga bo‘linadi: oddiy (single) va tarkibiy (multiple) RAID massiv. Tarkibiy (multiple) RAID massiv tarkibi ikkita oddiy massivdan iborat. Hamda RAID 0, RAID 1, RAID 2, RAID 3, RAID 4, RAID 5 va ularning kombinatsiyasidan yana RAID 0+1, RAID 1+0 kabilari xam mavjud.