O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari

1.5. Bulutli xizmat taqdim etilishi
Xususiy bulut - bu infratuzilma bulutli hisoblashni tadbiq etishda yagona tashkilot doirasida foydalaniladi.
Community cloud(jamoaviy bulut) - bu infratuzilmada bulutli hisoblashdan faqatgina tashkilotning alohida bir jamoasi, (bo’lim) foydalanishi mumkin.
Public cloud (ommaviy bulut) - bu infratuzilma bulutli hisoblash xizmatlaridan keng omma foydalanish imkoniyatiga ega.
Bugungi kunda butun diqqat butunlay juda qiziqarli va istiqbolli texnologiyaga (ya’ni, IT sohasining “oltin tomirlari), taxallus ostida yashiringan bulutli texnologiyalarga yoki oddiy odamlar – “bulut”ga bag'ishlanadi.

1.14- rasm. Taqdimlash modellari
Qimmatbaho uskunalarga xarajatlar yo'q - Umuman olganda, bulutli yechimlar server uskunalari, tarmoqni saqlash, zaxira tizimlari, tabiiy ofatlardan qutqarish tizimlari, quvvat yoki sovutish tizimlari, ma'lumotlar markazi yoki kommunal xarajatlarni aniq sotib olishni talab qilmaydi. Biznes bulutli muhitga o'tganda, ular serverlarga bo'lgan ehtiyojni va ushbu serverlarni joylashtirish uchun zarur bo'lgan bo'sh joyni yo'q qiladi
Infratuzilma dasturining kapital xarajatlari uchun mablag 'sarflashning hojati yo'q - bulutli hisoblash Windows Server, SQL Server, Ilova va ma'lumotlar bazasi serverlari, Mijozga kirish litsenziyalari, Middleware, SharePoint, Citrix Server va mijoz litsenziyalari kabi dasturlarni sotib olish uchun kapital kapitaliga bo'lgan ehtiyojni yo'q qiladi va hokazo. Ushbu xarajatlar bulutli muhit va qo'llab-quvvatlash uchun oylik to'lovlarda to'lanadi.
Kamroq qimmat dasturiy ta'minotni yangilash - Ko'pgina dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilari bulutda joylashgan va oylik bulutli muhit uchun to'lov sifatida obuna sifatida to'lanadigan ilovalar uchun bepul dasturiy ta'minotni o'z ichiga oladi. Bu shuni anglatadiki, dasturiy ta'minotni yangilash qimmat emas va biznesda dasturiy ta'minotni yangilashda biron bir uzilish bo'lmaydi.
Bulutli serverlar va tarmoq uskunalari ancha yuqori sifat - saytdagi tarmoq va bulutga asoslangan tarmoq infratuzilmasining muhim farqi shundaki, bulutli muhit uchun sotib olinganida serverlar va tarmoq uskunalari eng yaxshi va yuqori sifatli hisoblanadi. Yaxshi bino asosidagi server $ 10,000 - $ 15,000, bulutga asoslangan server $ 70,000 - $ 100,000 yoki undan yuqori bo'lishi mumkin. Xuddi shu narsa xavfsizlik devorlari, kalitlarga va bulutli muhitda ishlatiladigan barcha boshqa jihozlarga tegishli. Bulutli yechimlarni yetkazib beruvchilar uskunaning ishdan chiqishini qoplay olmaydilar, shuning uchun juda yuqori sifatli uskunalar ishlatiladi va ularning barchasi ma'lumot markazida ortiqcha talabga ega.
OTM taʻlim jarayonini tashkil qilishda bulutli texnologiyadan foydalanish
Taʻlimda bulut texnologiyasidan foydalanishga misol sifatida talabalar, professor-o‘qituvchilar va boshqalar uchun shaxsiy kabinetlar, elektron kundalik va jurnallarni ko‘rsatish mumkin. Bulutli texnologiya axborot texnologiyalarining barcha afzalliklaridan foydalanib turli xil ijtimoiy dasturiy taʻminotlarga kirishni tashkil qilish imkonini beradi, ular mobil o‘qishni tashkil qilish uchun platforma sifatida xizmat qilishi mumkin. Shu bois bulutli texnologiyadan foydalanish o‘qish jarayoniga sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish, o‘quv materiallarini shakllantirish, unga kirishni taʻminlash, o‘quv rejalarini tezkor o‘zgartirish hisobiga o‘qish sifatini oshirish imkonini beradi.
Bulutli hisoblash texnologiyasidan foydalanilganda quydagi afzalliklarga ega bo‘ladi:
- zahira nusxa ko‘chirish ( maʻlumotlar bulutda saqlab qolinadi, xato agar kompyuter ishdan chiqqan taqdirda ham);
- Saqlash (bulut barcha turdagi maʻlumotlarni saqlash imkoniyatini foydalanuvchiga taqdim etadi);
- Kirish huquqi (bulutdagi maʻlumotlarga kirish, mobil vositasidan kirish);
- Hamkorlik (bulut bir vaqtning o‘zida bir nechta foydalanuvchilarning birgalikda ishlash imkoniyatini yaratadi, bu funksiya yordami bilan guruh bo‘lib loyihalarni yaratish, darslarda professor – o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasida hamkorlikda ishlashini optimal rejalashtirish imkoniga ega bo‘linadi);
- Vaqtlar va resurslarga ongli munosabatni shakllanishi (professor – o‘qituvchilarga o‘quv materiallarni nusxa olishga vaqt va resurslar sarflashga zaruriyat bo‘lmaydi, talabalar esa o‘quv materiallarga onlayn kirish huquqiga ega bo‘ladilar);
- Topshiriqlar (talabalar bulutda o‘zining topshiriqlarini saqlashi, professor – o‘qituvchilar esa o‘ziga maqul bo‘lgan vaqtda ularga kirish huquqiga ega bo‘ladilar).
Bulutli hisoblash quydagi model ko‘rinishlarida joriy qilinishi mumkin:
- Storage as a Servise (SaaS) – talab bo‘yicha disk ko‘rinishida taqdim etilishi mumkin.
- Software-as-a-Service (SaaS) – dasturiy taʻminotga kirish huquqini taqdim etadi, yaʻni olisda joylashgan serverlarni shaxsiy provayderlar orqali sozlash va boshqarish imkonini beradi.
- Platform as a Servise (PaaS) – platforma asosida qurilgan maʻlumotlarni qayta ishlash fizik vositalar to‘plami (serverlar, qattiq disk va boshqalar).
Taʻlim berish jarayonida samaradorlikni oshirishda bulut texnologiyasining SaaS modeli ham istiqboli hisoblanadi.
Bulutli xizmatlar asosida taʻlim berish muhitini shakllantirish.Taʻlim berishda onlayn-xizmatlardan foydalanish orasida inovatsion kompaniyalarda axborotlarni yaratishni tadqiq qilish mualifligi ostida Ikujiro Nonaka tomonidan ishlab chiqilgan SECI (Socialisation, Externalisation, Combination, Internalisation) modeli keng tarqalgan.
Model doirasida bilim olishning to‘rt fazasi aniqlaniladi:
Sotsiallashtirish (Socialisation) – faqat tajribalarni almashish orqali bilim olish mumkin bo‘lgan oshkoro bo‘lmagan holda bilimlarni almashish.
Eksternalizatsiyalash (Externalisation) – noaniq bilimlarni aniq bilimlar bilan mustahkamlash jarayoni, yaʻni yangi bilimlarni olishga asoslanadi.
Kombinatsiya (Combination) – oshkora bilimlarni nisbatan murakkab va kombinatsiyalashganr tizimlarni oshkora bilimlar bilan to‘ldirish jarayoni.
Internalizatsiyalash (Internalisation) – noaniq bilimlarni aniq bilimlar bilan mustahkamlash jarayoni.
Bulutli hisoblash xizmatlari SaaS o‘quv jarayoni doirasida foydalanishi mumkin.
Buning uchun xarakterli bo‘lgan hususiyatlarga ega vositani yaratishda Bulutli xizmatlar disk muhitidan foydalaniladi:
- O‘quv jarayoni qatnashuvchilari uchun birgalikda kirish imkoniyati: o‘qituvchi va talabalar.
- Axborotlarni to‘ldirish va boyitish bo‘yicha axborotlarni almashish imkonini beradigan matnlarni birgalikda tahrirlash imkoniyati.
- O‘qituvchilar va talabalarni shaxsiy axborot resurslariga chiqishi (ijtimoiy tarmoqlar, elektron pochta) o‘quv jarayonining har bir ishtirokchisi uchun alohida shaxsiy yo‘naltirilgan resursni tayyorlash imkonini beradi.
Bulutli xizmatlar bunday shaklda yangi bilimlarni shaklantirish uchun sharoitlar yaratishi mumkin bo‘lgan kontekstli taʻlim vositalarini yaratish vositalari bo‘lishi mumkin. Madomiki talabalar uchun yangi subʻektlarni yaratish bilim ijodiy topshiriqlarni bajarish orqali sodir bo‘ladi, biz ijodiy topshiriqlarni bajarish orqali bulutli xizmatlardan foydalanamiz.
Internet orqali onlayn taʻlimni tashkillashtirish uchun bugungi kunda bir qator texnologiyalardan foydalaniladi. Bulutli hisoblash texnologiyasi internet orqali taʻlim tizimini tashkillashtirishning eng samarali usuli hisoblanadi. Bulutli texnologiya taqsimlangan maʻlumotlarni saqlash va qayta ishlash tizimlaridan tashkil topib, bir vaqtda juda ko‘plab o‘quv materiallaridan tashkil topgan onlayn maʻsofaviy taʻlim tizimini tashkillashtirish, butun taʻlim faoliyatini yagona platformada tashkillashtirish imkonini beradi. Bulutli taʻlim xizmatlarini tashkillashtirish boshqa usullarga nisbatan quyidagi ustunliklarga ega:
- Ulanishning qulayligi va amalga oshirilishi soddaliligi;
- Platforma narxining arzonligi va universalligi;
- Xavfsizlikning yuqoriligi;
- Ishonchliligi;
- Tizimning tarmoq platformasiga oson moslashuvchanligi;
Bulutli tizimlarni tashkillashtirishning bir qator kamchiliklari ham mavjud. Ulardan asosiysi, doimiy tarmoq bilan ulanib turish talab etiladi.
Bulutli hisoblash tizimlarini tashkillashtirishning bir qator ustunliklari mavjud:
- abonent qurilmasida maxsus dasturiy taʻminot talab qilinmaydi, faqat internetga ulanish talab qilinadi;
- barcha o‘quv maʻlumotlari va taʻlim tizimlari dasturiy taʻminotlari yagona platformada joylashadi.
- Internet mavjud bo‘lgan dunѐning istalgan joyidan tizimga kirish mumkin;
- Barcha xizmatlar onlayn bo‘lib, yuklab olib foydalanish kabi muammolar yo‘q;
- Butun universitetni elektron universitetga aylantirish va uni internet orqali boshqarish imkoniyati yaratiladi.
Bugungi kunda bulutli hisoblash texnologiyalari asosida taʻlim tizimini tashkillashtirish bo‘yicha ko‘plab ishlanmalar ishlab chiqilgan.
Quyida keltirilgan tizim modeli bulutli texnologiyalar asosida yagona platformada taʻlim tizimini tashkillashtirish va boshqarishni Tavsiflaydi (1.15. -rasm)

1.15- rasm. Bulutli internet taʻlim tizimi
Bulutli tarmoq platformasini tashkillashtirish uchun ko‘plab serverlar bugungi kunda dunyo bo‘ylab tashkil etilgan. Masalan, ommalashgan bulutli tizimlarga Yandeks.Disk va Disk Google kabilar misol bo‘lishi mumkin. Ushbu bulutli serverlar orqali dunyoning istalgan joyidan serverga maʻlumot joylash, saqlash va boshqarish mumkin. Bulutli xizmatlarni tashkillashtirish uchun bugungi kunda ko‘plab internet tizimlari mavjud. Ushbu tizimlarning eng ko‘p qo‘llaniladiganlari quyidagilardan iborat:
- Box.net;
- Dropbox.com;
- Diigo.com;
- Smartsheet.com;
- Microsoft Office 365.
Ushbu va boshqa bulutli tizimlar imkoniyatlarining qiyosiy tahlili quyidagi jadvalda keltirilgan.
1.1-jadval. Bulutli maʻlumotlarni saqlash tizimlariningqiѐsiy tahlili