O‘zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi

Tuzuvchi : Sh. Aliyeva - Uychi tuman Maktabgacha ta’lim bo’limi tassarrufidagi 31 - sonli maktabgacha ta`lim tashkiloti Metadisti

Taqrizchi : M.Soliyeva - Uychi tuman Maktabgacha ta’lim bo`limi

DNMTTFO`MSHTE sho`ba mudiri

O.Xudayberdiev - Uychi tuman maktabgacha ta`lim bo`limi ta’lim-tarbiya sifatini ta’minlash va metodik xizmatni tashkil etish sho`ba mudiri.


Ushbu metodik tavsiya Uychi tuman maktabgacha ta`lim bo`limining 2020 yil 30 maydagi 6-sonli o`quv-metodik kengashida muxokama etilgan.

Bolalarda ijtimoiy - hissiy rivojlanish va unga ta’sir etuvchi omillar

SO‘Z BOSHI

Maktabgacha ta’lim tashkiloti - bu uch yoshdan yetti yoshgacha bo’lgan bolalarni tarbiyalash , o’qitish , nazorat qilish , parvarish qilish va sog’lomlashtirishni ta’minlaydigan tashkilot turi.

O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim tizimini uzliksiz ta’lim tizimining muhim bo’g’ini sifatida yanada takomillashtirish , maktabgacha ta’lim tizimini tarmog’ini kengaytirish hamda moddiy - texnika bazasini mustaxkamlash , ularni malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash , bolalarni har tomonlama intellektual , ma’naviy estetik va jismoniy rivojlantiruvchi zamonaviy ta’lim dasturlari texnalogiyalarini ta’lim - tarbiya jarayoniga joriy etish , ularning maktabga tayyorgarlik darajasini tubdan oshirish maqsadida , ta’lim o’quv jarayonini maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo’yicha bir qancha dastur va qarorlar qabul qilindi.

Bolaning har tomonlama rivojlanishi uchun ijtimoiy - hissiy rivojlanish muhim ahamiyatga ega . Bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy rivojlanishda dolzarb muommolarga duch kelmoqdamiz. Har bir ota - ona farzandini bahtli , quvonchli ko’rish uchun , u uchun mehribon ota - ona bo’lish uchun yaxshi muhit yaratishga harakat qilishadi va bundan tashvishlanishadi. Bugungi kunda ota - onalar farzandlarini ijtimoiylashtirish uchun eng to’gri yo’l deb , maktabgacha ta’lim tizimini tanlashmoqda. Chunki , maktabgacha muhitga kirib , bolaning hayotiy tajribasi shakllanadi , u o’ziga xos , yoshga xos xulq - atvor me’yorlarini , qiyin vaziyatlardan chiqishning muayyan usullarini o’rganadi , boshqalarga ta’sir o’tkazishni o’rganadi , dunyoni , o’zini va boshqalarni o’rganadi , o’ziga va boshqalarga ishonish ko’nikmalariga ega bo’ladi. Bolaning ijtimoiy - hissiy rivojlanishi uchun uning atrofidagi muhit ijobiy bo’lishi muhim ahamiyatga ega , shuning uchun kattalar maxsus pedagogik xushmuomilalik , bolani hurmat qilish va qabul qilish, qulay muhit yaratish kerak. Maktabgacha yoshdagi bolada ijtimoiy rivojlanish go’dakligidan boshlanadi va bosqichma - bosqich rivojlanib bola yuksalib boradi. Uch yoshidan esa , “men”ini anglay boshlaydi.

Ijtimoiy omillar :

Bolaning ijtimoiylashishiga nima ta’sir qiladi ?

• 
  Oila
  
• 
  Bolalar bogchasi
  
• 
  Bolaning muhiti
  
• 
  Bolalar muassasalari ( rivojlanish markazlari , to’garakalar , bo’limlar , studiyalar )
  
• 
  Televizor , bolalar matbuoti
  
• 
  Adabiyot , musiqa
  
• 
  Tabiat
  

Bularning barchasi bolaning ijtimoiy muhitini shakllantiradi. Bola shu omillar bilan boglanib siz yaratgan muhitda yashar ekan ,

• 
  O’ziga do’st tanlaydi
  

• 
  O’z ehtiyojlarini bildiradi
  
• 
  O’z his - tuyg’ulari va kechinmalarini ifodalaydi
  
• 
  Omadsizlik , mag’lubiyatdan qayguga tushadi
  
• 
  Turli hissiyot va kayfiyatni namoyon etadi
  

• 
  Ertak , hikoya va multfilmlar qahramonlariga qayg’udosh bo’ladi
  
• 
  Boshqalarga nisbatan xamdardlik ko’rsatadi
  
• 
  Syujetli - rolli o’yinlarda ishtirok etadi
  

• 
  Sovg’alar , bayramlardan shodlanadi
  
• 
  O’z oila a’zolariga samimiy munosabat ko’rsatadi va uyga bog’liq muayyan qoidalarni bajaradi
  
• 
  Kattalarning xatti - xarakatlari va yurish - turishlarini o’xshatgan holda , ularga taqlid qiladi va hakazo…
  

Bolaning hissiy rivojlanishini eng muhim omili bu - oiladir. Soglom muhitga ega oilada yashagan bolalarda gazablanish , qo’rquv , tushkunlik , zo’ravonlik , stress kabi noxush holatlar bo’lmaydi.

Har bir bola noyob va o’ziga xoslik bilan rivojlanadi , lekin turli yoshda o’zlashib , mashq qilishlari kerak bo’lgan ba’zi bir asosiy bosqichlar va ko’nikmalar bor. Bola uch yoshidan boshqa bolalar bilan do’stlashishni boshladimi , bilinki , har bir bola o’z vaqtida ketmoqda. Uch yoshli bolalarda quyidagi ijtimoiy - hissiy rivojlanish holatlari yuz beradi :

• 
  O’zining va boshqalarning his - tuygularini tushunishni boshlaydi. Insonning o’zi yoki televizorda biror narsaga qanday munosabatda bo’lishni biladi.
  
• 
  Biror kishi xafa bo’lsa hatto unga tasalli berishga urinishi mumkin
  
• 
  Parallel o’yinni 2 - 3 ta bolani bir - biri bilan emas , yonma - yon , hamkorlikda o’ynaydi
  
• 
  O’ziga tegishli narsalarni tanlashni boshlaydi va unga tegishli bo’lgan narsalarni tushunadi.
  
• 
  Boshqalarning , ayniqsa , bolalarning xatti - harakatlarini nusxalashtiradi.
  
• 
  Bu yoshda bola kamida 300 ta so’zni tushinishi kerak. Yaqin o’tmishda sodir bo’lgan voqealarni , avvalo , kecha va kunduzni eslab qoladi , hatto o’tgan hafta ham bo’lishi mumkin .
  
• 
  Hazil hissi paydo bo’ladi va oddiy hazilda kuladi .
  

5 - 6 yoshli bolalarning ijtimoiy - hissiy rivojlanishi esa quyidagicha namoyon bo’ladi :

• 
  O’zining istaklari , manfaatlarini aniq ifodalaydi
  
• 
  Mustaqil ravishda o’zi uchun mashg’ulot turini tanlaydi
  
• 
  Goyalar taklif etadi , tashabbuskorlik ko’rsatadi
  
• 
  Mustaqillikka intiladi , o’z millati , tili va madaniyatini biladi
  
• 
  Boshqalar uchun namuna bo’lishga intiladi
  
• 
  Agar kimnidir xafa qilsa , aybdorlik hissini ko’rsatadi , qo’rquv va xavf nimaligini tushunadi
  
• 
  Yaxshi - yomon hatti - harakatiga baho berishga qodir va boshqa hissiyotlarni o’zida rivojlanadi .
  

Har bir ota - ona farzandiga o’z davrida “ Bahtli bolalik” davrini taqdim etishi lozim. Bolada ijtomoiy - hissiy rivojlanishlarning boshlanishi davrida ota - onalar hamda pedagog tarbiyachilar ijtimoiy muhitni ijobiy yaratishda quydagilarga e’tibor berishlari kerak :

• 
  Xaddan tashqari ko’p cheklovlar - bu bolada mustaqil fikrlay olmaslikni , mustaqil qaror qabul qila olmaslikni , xoxishlarini o’z - o’zidan so’nishiga va natijada qiziqishlarini so’nishiga , tushkunlik holatlariga olib keladi . Shuni ham aytib o’tish kerakki , xaddan tashqari erkinlik ham bolani tajovuzkor qilib qo’yadi . Bugunki kun talabi shuki, bolalar bogchasida shunday erkin vaziyatlarni yaratish kerakki , bola xoxlagan vaqtida o’yin o’ynashini , rivojlantiruvchi markazlarida esa o’zi qiziqqan markazida ishlashini ta’minlanishini talab qilmoqda.
  

• 
  Majburlash yoki tazyiq - bu bola rivojlanishida eng xato qo’llash mumkin bo’lmagan usul. Bolani qiziqishiga , ixtiyoriga e’tibor berish kerak , shunda ularda zerikish , toliqish holatlari bo’lmaydi.
  

• 
  Savollarga javob bermaslik - juda ko’p savol berish bolalarga xos odat , ularning savollariga erinmasdan javob bering , chunki olgan javoblari orqali ijtimoiy tajribalarini shakllantirib boradi.
  

Bolalarni hissiy sohalarini rivojlantirishda o’yinning ahamiyati katta. O’yinda turli his - tuyg’ular namoyon bo’ladi , ijobiy tuyg’ularni shakllantirish uchun pedagog o’yinlarni tanlay bilishi kerak , masalan , “Yaxshi so’z “ o’yini - bunda bolalar doira bo’lib o’tiradilar va tarbiyachi ularga yonidagi sherigiga ko’zlariga qarab yaxshi so’z aytishni taklif qiladi. Bu o’yinni o’rta yoshdagi guruhlarda qo’llash mumkin. Katta yoshdagi guruhlarda esa , “ Biz bir jamoa” o’yinini qo’llash mumkin , bunda bolalar bolalar qo’llarini bir - birlarini yelkasiga qo’yishadi va o’tirishadi. Shu holatda bolalar xona parametri bo’ylab harakatlanishlari kerak va bu harakatda uzilish bo’lmasligi kerak .

Tayyorlov guruhlarda esa , syujetli - rolli o'yinlar orqali masalan , biror bir ochkozlik , qizganchiqlik , urushqoqlik , chaqimchilik mavzusidagi ertaklarni sahnalashtirish orqali bu yomon xislatlar ekanligini ko’rsatib , bunday xislatlarga odatlanmaslikni tushuntirish kerak . Va aksincha ijobiy his - tuygularni quvonish , hamdard bo’lish , mehribon bo’lish , do’st bo’lish tuyg’ularini singdirish lozim .

Pedagog tarbiyachi o’yinda maqsadni tog’ri yo’naltira bilishi kerak , ya’ni , maqsad bolalardagi kechayotgan salbiy hislatlarni bartaraf etishga , ijobiy his - tuyg’ularni rivojlantirishga qaratilishi kerak .

Xulosa

Bugungi kunda Maktabgacha ta’lim tizimiga Prezidentimiz tomonidan katta e’tibor qaratilmoqda , zarur shart - sharoitlar yaratib berilmoqda albatta biz pedagoglar bundan oqilona foydalangan holda kelajak avlodni ma’nan yetuk , jismonan soglom , rivojlangan shaxs sifatida tarbiyalab , uzluksiz ta’lim tizimiga har tomonlama tayyorlab berish ham burchimiz ham vazifamizdir.

Bola har tomonlama rivojlanishida ijtimoiy - hissiy rivojlanishi muhim rol kasb etadi . O’sib kelayotgan bolaning his - tuyg’ularini ijobiy baholashimiz uchun pedagog tarbiyachilar hamda ota - onalar bola uchun sog’lom muhitni yaratib berishlari , uning har qanday hatti - harakatlariga va hissiy kechinmalariga e’tibor berishlari va ular ustida ishlashlari lozim . Har bir pedagog o’z ustida ishlashni , ota - onalar bilan hamkorlikda ishlashni va yakka tartibda ishlashni samaralin tashkil qilsa , uning faoliyati davimida bolalarda yuz beradigan muommoli vaziyatlarga duch kelmaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI

1. ‘’Ilk qadam ‘’ maktabgacha ta’lim muassasining Davlat o’quv dasturi Toshkent - 2018 yil

2. ‘’ Ilk qadam’’ 7 - yoshgacha bolalar haqida 3 - raqam / may 2019

3. Shirikova G . A . “ Maktabgacha psixologning qo’llanmasi “ 2008 yil

4. Votinova E , Karneeva I . V . “ Maktabgacha yoshdagi bolalarda hissiy barqarorlikni shakllantirish “ 2009 yil

5. Bojovich L . I “ Shaxs va uning bolalikda shakllanishi “

6. M . Gaybullayeva “ Bir yoshdan uch yoshgcha bo’lgan bolalar tarbiyasi “ Toshkent 2006 yil

7. “ Maktabgacha ta’lim “ jurnali 2018 yil

8. Maktabgacha ta’lim tashkilotiga doir metodik qo’llanmalar