O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta mahsus ta’lim Vazirligi Sog’liqni saqlash vazirligi Andijon davlat tibbiyot instituti



Download 329,82 Kb.
bet1/6
Sana22.07.2022
Hajmi329,82 Kb.
#840083
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Ra’nodoshlar oilasi – Rosaceae Itburun na’matagining tuzilishi




O’zbekiston Respublikasi Oliy va
O’rta mahsus ta’lim Vazirligi
Sog’liqni saqlash vazirligi
Andijon davlat tibbiyot instituti
___________________________bo’limi
____________________________ yo’nalishi
______-bosqich ___________-guruh talabasi ___________________________________ning
____________________________________ fanidan tayyorlagan


KURS ISHI

Mavzu: Ra’noguldoshlar oilasini yovvoyi xolda o’sadigan dorivor o'simliklari
Tekshirdi: ________ ______________________


Ishni bajaruvchi talaba imzosi ______________________


Andijon -2022 y


Mavzu: Ra’noguldoshlar oilasini yovvoyi xolda o’sadigan dorivor o'simliklari


Reja:
I.Kirish
1.1. Ra’noguldoshlar oilasi haqida ma’lumot
II. Asosiy qism
2.1.Yovvoyi xolda o’sadigan dorivor o'simliklar haqida ma’lumotlar
2.2 Ra’noguldoshlar oilasini yovvoyi xolda o’sadigan dorivor o'simliklari turlari
III.Tajriba qismi
3.1 Dorivor ichimlik tayyorlash
IV.Xulosa
V. Foydalanilgan adabiyotlar


I.Kirish
1.1. Ra’noguldoshlar oilasi haqida ma’lumot
Ra’nodoshlar oilasi – Rosaceae. Itburun na’matagining tuzilishi
Raʼnodoshlar, atirguldoshlar (Rosaceae) — ikki uruģ ʻ pallali oʻsimliklar oilasi. Daraxt, buta va oʻtlardan iborat. Barglari ketmaket joylashgan. Gullari toʻgʻri, asosan, ikki jinsli, yakka yoki koʻpincha toʻpgulda oʻʻrnashgan. Changchisi koʻp; meva barglari bitta va koʻp boʻladi. Mevasi — poʻstli, koʻsakcha, olma, danak va boshqa koʻrinishda boʻladi. Baʼzi madaniy R.da mevalar partenokarp va urugsiz tuzilgan. 100 ga yaqin turkumi (3000 dan ortiq turi) bor. Butun yer sharida Tapkalgan. Asosan, Shim. yarim sharning moʻʼtadil va subtropik hududlarida tarqalgan. Oʻzbekistonda 38 turkumga mansub 266 turi usadi. Raʼnodoshlar, oilasi koʻpincha quyidagi kenja oilalar: tobulgidoshcha lar (mevasi — koʻp poʻstli); olmadoshchalar (mevasi— olma); atirguldoshchalar (mevasi — koʻp koʻsakcha); ol xoʻridosh ch alar (mevasi — danakcha)ga boʻlinadi.
Raʼnodoshlar, ga mevali (olma, nok, behi, olcha, olvoli gilos, olxoʻri, oʻrik, shaftoli va boshqalar), rezavor mevali (malina, qulupnay, maymunjon va boshqalar), manzarali (atirgul, tobulgʻi va boshqalar) oʻsimliklar kiradi.[1]
Bu oila 100 ga yaqin turkumga kiruvchi 3000 ta dan ziyod turni birlashtiradi. Ular Yer yuzida keng tarqalgan. Hayotiy shakliga ko’ra ularga o’tlar, yarimbutalar, butalar va daraxtlar kiradi. Barglari ketma-ket o’rnashgan, oddiy yoki murakkab, yonbargchali. To’pgullari har xil. Gullari to’g’ri, ikki jinsli, asosan murakkab gulqo’rg’onli, gulqo’rg’on bo’laklari 5 tadan (ba’zan 4-6 tadan). Gultojibarglari tutashmagan, changchilarining soni turlicha, odatda ko’p bo’ladi. Gulo’rni yassi, likopchasimon yoki bo’rtgan, ba’zan mevasiga qo’shilib o’sib, soxta meva hosil qiladi. Urug’chisi bitta yoki bir nechta mevabargdan iborat. Tugunchasi ustki, yarim ostki yoki ostki. Gul formulasi: Ca5Co5A G(1,5,∞). Mevalari turlicha, ular orasida danakli chin meva, yong’oqcha, pista, to’p meva, soxta meva, rezavor meva va boshqalar bor . Oila vakillari asosan urug’idan ko’payadi, vegetativ yo’l bilan ko’payadiganlari ham bor (atirgul, qulupnay va boshqalar).
O’rta Osiyoda oilaning 32 ta turkumga mansub 266 ta turi, O’zbekistonda 11 ta turkumga oid 96 ta turi o’sadi. Oila generativ va vegetativ a’zolarining belgilariga ko’ra 7 ta oilachaga bo’linadi. Bular orasida O’zbekistonda vakillari keng tarqalgan Tobulg’idoshchalar (Spiraeoideae), Ra’nodoshchalar (Rosaideae), Olmadoshchalar (Maloideae-Pomoideae) va Olxo’ridoshchalar (Prunoideae) oilachalari bor.
Klassifikatsiyasi

Taksonomik kategoriyalar

Taksonlar

Dunyo
Bo’lim
Ajdod
Kichik ajdod
Qabila
Oila
Kichik oila
Turkum
Tur

O’simliklar (Plantae)
Yopiq urug’lilar (Magnoliophyta, Angiospermae)
Ikkipallalilar (Magnoliopsida, Dicotyledones)
Ra’nokabilar (Rosidae)
Ra’nokabilar (Rosales)
Ra’nodoshlar (Rosaceae)
Ra’nodoshchalar (Rosoideae)
Na’matak (Rosa)
Itburun namatagi (Rosa canina)

Ra’nodoshchalar oilasiga Maymunjon (Rubus), Na’matak (Rosa), Pochaqirqar (Hulthemia), Qulupnay (Fragaria) kabi turkumlar kiradi.


Na’matak - Rosa turkumi 1-3 m balandlikdagi tikanli butalardan tashkil topgan. Barglari toq, patsimon, murakkab, yonbargchali. Gullari aktinomorf, 2 jinsli, yirik, oq pushti, sariq rangli, gulqo’rg’oni murakkab. Gulkosacha va gultojibarglari 5 tadan, changchi va urug’chilari ko’p. Mevasi soxta meva. Turkum 120 ga yaqin turni birlashtiradi. Shulardan O’zbekistonda 13 turi tabiiy holda o’sadi va bir nechta turlari manzarali o’simlik sifatida ekiladi.
Na’mataklar ichida itburun na’matak (R. canina) O’zbekistonda keng tarqalgan. Mevasi (gipantiya)dan dorivor xomashyo sifatida, urug’idan o’stirilgan ko’chatlaridan atirgullarni payvand qilish uchun payvandtag sifatida foydalaniladi. Na’mataklar atirgullarning kelib chiqishidagi asosiy manba hisoblanadi.
Na’matak mevasi tarkibida 4-6 %, ba’zan 18% gacha vitamin C, 0,3 mg % vitamin B2, K1, 12-18 mg % karotin, 18 % qandlar, 4-5% oshlovchi moddalar, 2 % atrofida limon va olma kislotalari, 3,7 % pektin va boshqa moddalar bo’ladi. Na’matak urug’ida moy, ildizi va bargida esa oshlovchi moddalar bo’ladi. Na’matak o’simligining mevasi tarkibida bir necha xil vitaminlar aralashmasi bor, shu sababli preparatlari avitaminoz kasalliklarini davolashda va oldini olishda ishlatiladi. Bundan tashqari, na’matak mevasi konditer sanoatida mahsulotlarni vitaminlashtirish uchun qo’llaniladi. Na’matak turlarining mevasidan karotolin preparati va na’matak moyi tayyorlanadi. Karotolin mevaning yumshoq etli qismining moyli ekstrakti bo’lib, tropik yaralar, ekzema (gush), eritrodermitning ba’zi turlari va yaralangan shilliq pardalarni davolash uchun surtiladi yoki dokaga shimdirilib, shikastlangan joyga qo’yiladi. Na’matak moyi maxsus usul bilan mevadan tayyorlanadi. Moyni tropik yaralar, dermatozlar, sassiq dimog’, yarali kolit, yotoq va boshqa yara, yorilishlarni davolash uchun ularga surtiladi yoki dokaga shimdirilib, qo’yiladi.

221-rasm. Itburun na’matagi (Rosa canina):
1-g’uncha, 2-guli va uni bo’ylama kesmasi, 3-kosachabarg, 4-urug’chi, 5-gul diagrammasi, 6-mevali novda, 7-mevaning bo’ylama kesmasi.
Olmadoshchalar oilachasi Nok (Pyrus), Olma (Malus), Behi (Cydonia), Irg’ay (Cotoneaster), Do’lana (Crataegus) kabi O’zbekistonda keng tarqalgan va xalq xo’jaligi bilan uzviy bog’langan turkumlarni o’z ichiga oladi.
Qulupnay Ranoguldoshlar oilasiga mansub ko`p yillik o`tsimon, rezavor ekin.Yevrosiyo va Amerikada 50 turi malum.
Qulupnayning 1-navlari 18-asrda Niderlandiyada paydo bo`lgan.O`zbekistonda ko`proq bog` qulupnayi ekiladi.Uning mevasi asosan to`q qizil rangda bo`lib, may-iyun oylarida pishadi.Asosiy zarakunandalari: qulupnay kanasi, malina va qulupnay uzunburunlari.Kasalliklari: qulupnay nematodasi, kulrang chirish, oq- qo`ng`ir dog`lanish.
Tarkibi Qulupnayda 5-12 % uglevod (glukoza, fruktoza,saxaroza),limon va olma kislotasi,vitaminlardan: A,V,S va minerallardan: temir, asal, kobalt, marganets, molibden va ftor mavjud.Bundan tashqari 80-90% suv, % kislota, 1-1.7% pektin, % azotli moddalar, klechatka va kul mavjud.
Qulupnay mevasi saratonni davolashda yordam beradi. Tadqiqotlarga ko`ra kuniga 1 piyola qulupnay istemol qilish saraton xastaligini oldini oluvchi vosita ekan. Bu meva hattoki kasalikka chalinib ulgurgan bemorlarga 5 hafta davomida berilgandan so`ng, xastalik shishlari tarqalishi va o`sishi to`xtab, kichraygani malum bo`lgan. Qulupnay mevasidan organizmga ajralgan sharbat saraton hujayralar biologik o`sishiga, kasallikni kuchaytiruvchi genlarning faolligi susayishiga olib kelgan. Qulupnay tishni oqartiradi. Tarkibida C vitamini juda ko`p bo`lganligi uchun, qulupnay mevasi tish ustida yig`iladigan narsalarni bir pasda tozalab tahlaydi. Qulupnay qarishni sekinlashtiradi. Biz hujayralarimiz qariyotganligi sababli qariymiz.Qulupnay esa bu jarayonni sekinlashtiradi. Undagi antioksidantlar qarish radikkallariga qarshi kurashadi.Buning uchun kuniga tushlikdan so`ng,bir- necha dona qulupnayni istemol qilish kifoya.
Qulupnay antionkologik xususiyatli ajoyib desert Qulupnaydagi antioksidantlar onkologik prafilaktika xususiyatiga ega Bundan tashqari qulupnay depressiyani oldini oladi, ko`z nuri uchun foydali mevadir
Qulupnayning zarari Oshqozon yarasi va gastirit bezovta qiladigan hamda qon bosimi yuqori insonlarga, allergiya va 7 yoshdan kichik bolalarga istemol qilish tavsiya etilmaydi.
Bu oilaga Shimoliy Yarimshaming mo‘tadil iqlimli min- taqalarida o‘sadigan 3000 ga yaqin turdagi daraxt, buta va ko‘p yillik o‘tlar kiradi.
Ranodoshlaming barglari yonbargchali, oddiy, murakkab uch bargchali yoki murakkab toq patsimon boladi, poyada navbat bilan omashadi.
Gullari yakka-yakka, barg qoltigida omashgan yoki shingil, qalqon, soyabon shaklidagi topgullarda joylashgan, ikki jinsli, togri gul, hasharotlar yordamida changlanadi.
Gulqo‘rg‘oni murakkab, to‘g‘ri, ko‘pincha 5 a’zoli. Gul- tojbargi 5 ta, qo‘shilmagan. Changchilari ko‘p. Urug‘chisi bitta yoki ko‘p. Mevalari bir danakli (shaftoli, o‘rik), ko‘p danakli (malina, olma, nok) mevalar.




Bu oilaga tobulg‘i, olcha, na’matak, olma, olxo‘ri, bodom, nok, shaftoli, kamxastak, gilos, qulupnay, may- munjon kabi turkumlar kiradi (94-rasm).
Mazkur oilaga kiruvchi tur va turkumlaming ko‘pligi tu- fayli ulaming gul tuzilishini yagona formula va diagramma bilan ifodalab bo‘lmaydi.
Tog‘ va to‘qaylarda na’matak turkumiga mansub turlar o‘sadi. Ulardan biri oddiy na’matak (ra’no)dir (95-rasm).
U bo‘yi 2-3 m ga yetadigan, poyasi ko‘p, tikanli, ser- shox buta. Barglari murakkab, toq patsimon, 5-9 yaproq- chali. Iyun-iyul oylarida gullaydi. Gullari yirik, eni 8-9 sm, asosan och pushti, gulkosacha va gultoji 5 tadan. Gulda juda ko‘p changchi va urug‘chilari bor.
Na’matakning soxta mevasi to‘q qizil, etdor, uzunchoq tuxumsimon, uzunligi 2-3 sm, ichida juda ko‘p qattiq umg‘lari bor. Meva tarkibida inson salomatligi uchun zarur moddalardan darmondori, limon kislota, oshlovchi va bosh­qa moddalar bo‘ladi. Tabobatda avitaminoz kasalligining ol- dini olish va davolashda ishlatiladi.
0‘zbekistonda bu turkumga mansub 13 tur o‘simlik o‘sadi. Na’matak madaniy atirgullaming yowoyi turi hi- soblanadi.
Hozirgi vaqtda yer yuzi­da atirgullaming 10 ming- ga yaqin, 0‘zbekistonda 340 dan ortiq navi ekiladi.



Download 329,82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish