O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta max. Sus ta'lim vazirligi

1.2-rasm. Mahsulotni olish jarayonining texnologik sxemasi(KTS).


Misol.
R mahsulotni olish reaksiyasi:
A+B-+P
Asosiy bosqichlari:
A+B C B+C P*+E C+P G
Matematik modelni yaratish uchun TJ ning tizimiy tahlilini ba­ jarish lozim.
KTT - jarayonning texnologik sxemasi chambarchas bog'­ langan, yagona ishlash maqsadiga ega va tizimiy tahlil prinsiplariga, xususan komplekslilik va ierarxik bo'ysunuvchanlikka bo'ysu­ nadigan nimtizim (ayrim apparatlardagi jarayonlar) laming to'plami sifatida ko'riladi. Umumiy ko'rinishda kimyo-texnologik jarayon (KTJ) fizik-kimyoviy tizim - FKT sifatida shakllanadi.
FKT - fazoda taqsimlangan vaqtda o'zgaruvchan, gomogenlik­ ning har bir nuqtasida va fazalar bo'linish chegarasida modda, energiya va impulsni ulaming manbalari (oqib tushishlar) borligida olib o'tish ro'y beradigan yaxlit ko'p fazali va ko'p komponentli muhit hisoblanadi.





T_-e_-xno_rlo_-g_-i₌k_{-_---} , ! Fizik-kimyoviy _-

I --
I KTT I I FKT

Jarayon o'zgaruvchilarining kirish vektori

Jarayon o'zgaruvchilarining chiqish vektori

-y

2. 
   Modellashtirish tizimlari turlarining tasnifi
   

Modellashtirish asosida o'xshashlik nazariyasi yotadi, u shuni tasdiqlaydiki, rrlutlaq o'xshashlik bir obyektning boshqa xuddi shunday obyekt bilan almashtirish mavqeiga ega bo'lishi mumkin. Modellashtirishda mutlaq o'xshashlik o'rinli emas va shuning uchun obyektni tadqiq qilinayotgan ishlash tarafini yetarli, yaxshi aks ettirishga intilish kerak. Shuning uchun modellashtirish turlarini tasniflash alomatlardan biri sifatida - modelning to'lalik darajasini tanlash mumkin va modellami shu alomatga muvofiq to'liq, to'liq bo'lmagan va taxminiylarga bo'lish mumkin. To'liq modellashtirish asosida nafaqat vaqtda, balki fazoda ham namoyon bo'ladigan to'liq o'xshashlik yotadi. To'liq bo'lmagan modellasbtirish uchun o'rga­ nilayotgan obyektga modelning to'liq bo'lmagan o'xshashligi xarakterlidir. Taxminiy modellash asosida taxminiy o'xshashlik

11

yotadi, bunda, real obyektning ba'zi ishlash taraflari mutlaq model­ lashtirishmaydi.
S tizimlarini modellashtirish turlarining tasnifi 1.3-rasmda keltirilgan. S tizimda o'rganilayotgan jarayonlar xarakteriga muvofiq modellashtirishning barcha turlari determinalangan va stoxastik, statik va dinamik, diskret, uzluksiz va diskret - uzluksizlarga bo'linishi mumkin. Determinalangan modellashtirish determinalangan jarayonni aks ettiradi, ya'ni har qanday tasodifiy ta'sirlarning yo'qligi inobatga oladigan jarayonlarni nazarda tutadi; Stoxastik modellashtirish ehtimollik jarayonlar va hodisalarni aks ettiradi. Bu holda tasodifiy jarayonning gator amalga oshirilishlari tahlillanadi va o'rta ta'riflar, ya'ni bir turdagi amalga oshirishlarning to'plami baholanadi. Statik modellashtirish qanday­ dir vaqt lahzasida obyekt xulqini tavsiflash uchun xizmat qiladi, di­ namik modellashtirish esa vaqtda obyektning xulqini aks ettiradi. Diskret modellashtirish diskretliligi nazarda tutilgan jarayonlarni tavsiflash uchun xizmat qiladi va shunga muvofiq uzluksiz model­ lashtirish tizimlarda uzluksiz jarayonlarni aks ettirish uchun imkon beradi, diskret - uzluksiz modellashtirishdan esa diskret hamda uzluksiz jarayonlarni ajratib ko'rsatish zarur bo'lgan hollarda foy­ dalaniladi.