O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti jismoniy tarbiya fakulteti

III.MAKTABGACHA TARBIYA MUASSASALARIDA O`ZBEK 

XALQ VA HARAKATLI O`YINLARI. 

 

O`zbekiston  mustaqilligi  davrida  aholining  sihat-salomatligini  yaxshilash, 

ayniqsa  sog`lom  ona-sog`lom  bola  shioriga  amal  qilish  yo`lida  beqiyos  ko`p  va 

ulkan  tadbirlar  olib  borilayotganligi  e`tibor  hamda  olqishlarga  sazovordir.  Bu 

yo`lda  Respublika  Prezidenti  I.A.Karimovning  chuqur  ma`noli  va  keng  qamrovli 

mulohazalari eng yuksak darajadagi omildir. 

O`zbekiston  Prezidentining  qator  farmonlari  va  Respublika  xukumatining 

ko`pgina qarorlari sog`lom oila, onalar va bolalar salomatligini yaxshilash, ta`lim-

tarbiya hamda ular bilan bevosita bog`liq bo`lgan faoliyatlarni yanada yaxshilashga 

qaratilganligi  muhim  ahamiyat  kasb  etmoqda.  Ayniqsa    "Ta`lim  to`g`risida" 

(1997y), "Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida"gi (2000 yil yangi tahrir) qonunlar 

mazmunida  maktabgacha  bolalar  tarbiya  muassasalarining  ish  faoliya-tini 

yaxshilash  va  mehnat  samaralarini  yanada  oshirish  kabi  muhim  jarayonlar  o`z 

ifodasini topgan. 

E`tirof  etish  lozimki,  faqat  shahar  joylaridagina  emas,  hatto  uzoq 

qishloqlarda ham bolalar bog`chalari talab darajasida sharoit-lariga ega bo`lmoqda. 

Bunda bolalar yoshiga (guruh) qarab jismoniy mashqlar, harakatli o`yinlar va sport 

turlarining qismlari (elementlar) maqsadli tashkil etilmoqda. Bunda maxsus ishlab 

chiqilgan "Jismoniy tarbiya" dasturlaridan unumli foydalanilmoqda. Maktabgacha 

yoshdagi  bolalar  tarbiya  muassasalari  uchun  "Jismoniy  tarbiya"  dasturlari  va 

uslubiy qo`llanmalar hamda tavsiyanomalarni ishlab chiqish, nashrdan chiqarishda 

atoqli olimlar K.M.Maxkamjonov, X.A.Meliev, X.Tulenova kabilarning xizmatlari 

kattadir. 

Xar bir millat xalqning o`ziga xos o`yinlari, uning qoidalari mavjud. O`zbek 

xalqining  milliy  o`yinlari  xalq  madaniyatining  ish  faoliyati  va  atrof-muhiti  bilan 

bog`liq.  Pedagogik  yondashishda  ular  yosh  bolalarning  jismoniy  va  aqliy 

faoliyatini  oshirib  boradi.  O`zbek  xalq  o`yinlarida  o`zbek  xalqining  xarakteri, 

samimiyligi,  to`g`ri  so`zligi,  jasurligi  yaqqol  namoyon  bo`ladi.  Ijodiy  izlanish 

---

faollik  va  do`stlik  munosabatlarini  qatnashuvchidan  talab  qiladi.  O`z  mazmun 

jihatidan  o`zbek  xalq  o`yinlari  sodda  va  tushunarlidir.  Harakatli  o`yinlar  bolaga 

xursandchilik bag`ishlaydi, hayot tonusini oshiradi, o`yin syujetiga zamin yaratadi. 

O`zbek  xalq  o`yinlarining  yana  bir  asosiy  tomoni  shundaki  u  bolalarda 

axloqiy  his-tuyg`uni  tarbiyalaydi.  Masalan:  "Qoch  bolam  qush  keldi"  o`yinida 

bolaning  harakat  koordinatsiyasi  yaxshilanadi,  bir-biriga  yordam  berish,  diqqatli 

bo`lish,  birdamlik  sifatlarini  tarbiyalaydi.  Xalq  va  harakatli  o`yinlar  jismoniy 

rivojlanishiga  hamda  jismoniy  sifatlarni  tarbiyalashga  imkoniyat    yaratadi. 

O`quvchilar turli o`yinlar jarayonida o`z harakatidan quvonibgina qolmay, hayotni 

sevishga,  uning  go`zalligini  bilish,  salomatlikni  nazorat  qilishga,  Vatan  uchun 

mehnat  qilishga  ham  o`rganadi.  Bu  o`yinlar  ochiq  havoda  yakkama-yakka  va 

guruh  bo`lib  o`tkaziladigan  o`yinlar  hamda  quyidagi  jismoniy  mashqlardir. 

Arqondan  yakkama-yakka  va  guruh  bo`lib  sakrash,  kim  o`zarga  yugurish,   to`pni 

otish va ilish, koptokni nishonga va uzoqqa irg`itish, otga minish va shu kabilar. 

Xalq  milliy  harakatli  o`yinlarning  o`ziga  xos  xususiyati  shundaki,  ularda 

dasturga kiritilgan hamma asosiy harakatlar o`rin topadi: yurish, yugurish, sakrash, 

tirmashib  chiqish,  otish  va  boshqalar.  Shu  boisdan  o`tkazilayotgan  ilmiy-tadqiqot 

ishlarining  bolalar  salomatligini  asrash  va  yanada  yaxshilash,  ularning  jismoniy 

tayyorgarligini oshirish, jismoniy sifatlarini tarbiyalashda ahamiyati kattа. 

Shular  qatori  harakatli  o`yinlarning  bolalar  hayotida,  bog`cha  kun  tartibida 

o`rin egallashini aniqlash hamda ularni musobaqa tarzida tashkil qilish va o`tkazish 

usul, uslublarini tanlash xam katta ahamiyat kasb etadi. Buning uchun sog`likning 

poydevorini  eng  kichik  yoshdan  boshlash  kerak.  Hamma  o`yinlar  harakat  turiga 

qarab  turkumlarga  taqsimlangan,  ular  yugurish  elementlari,  sakrash  elementlari 

irg`itish elementlari, olib otish, emaklab o`tish elementlarini o`z ichiga olgan. Shu 

o`yinlar  qatori  bolalarga  o`yin  qoidalari,  o`yinlarni  tashkil  qilish  va  o`yinlar 

to`g`risida  bilim  berib  borish  lozim.  Yuqorida  aytganimizdek,  xalq  va  milliy 

harakatli  o`yinlarning  asosiy  xususiyatlaridan  biri  bolalarda  ahloqiy  hissiyotni 

tarbiyalashdir.  Unda  bolalarning  o`yin  qatnashchilari  bilan  ko`proq  o`zaro 

munosabda bo`lishlari, tashkilotchilik va intizom namoyon bo`ladi. 

---