KIRISh
Kirish. Katalitik jarayonlarni sanoatda tutgan urni va vazifalari
Yakin yillar ichida Uzbekiston neft, gaz va gazokondensat kazib olish buyicha kurinarli urinlarni egallaydi. Bu esa respublikada yukori sifatli yokilgi ishlab chikarishga va kelgusida kimyo sanoati uchun maxsulotlar etkazib beradigan xomashyo bazasini tashkil etishga yordam beradi. Uzbekistonda tabiiy gaz konlari va ularning zaxiralari juda kup. Bu esa gaz kazib olinganda chikadigan (gaz bilan) gazokondensatni ishlab chikarishni kupaytiradi. Shuningdek neftni xam zaxiralari katta. Gazokondensatlarni yukori sifatli ekanligi – ularni tarkibidagi naften va aromatik uglevodlarni kupligi (70 % gacha) va ularda smola-asfaltenli moddalarni deyarli yukligi, seroorganik birikmalarni kamligi, gazokondensatlarni polimer sanoati uchun va boshka kimyoviy maxsulotlar olish uchun kimmatbaxo xomashyo ekanligini kursatib turibdi.
Neftni kayta ishlash sanoatiga yangi prostesslarni kirib kelishi (termodestruktiv) rangsiz neft maxsulotlarini kuplab ishlab chikarilishiga olib keldi. Xalk xujaligini neft maxsulotlariga bulgan extiyojini biroz yaxshiladi.
Lekin neftni kayta ishlash sanoatining va boshka soxalarning yutuklari kancha yukori bulmasin – ularni rivojlanishini texnikaviy darajasi jaxon texnika darajasidan maxsulotlarni kompleks kayta ishlash soxasida, ayniksa, yukori sifatli maxsulotlari - benzin, kerosin, dizel yokilgisi, spirtlar, plastifikatorlar, parafinlar, prisadkalar va boshka kimmatbaxo kimyoviy materiallar ishlab chikarishda orkada kolmokda. Bu masalalarni xal kilish uchun yangi katalitik jarayonlarni sanoatga tadbik kilish bilan bir paytda (katalitik kreking, katalitik riforming, alkillash, polimerlash, gidrotozalash va xokazo) prinstipial yangi katalizatorlarni sintez kilish va sanoatga joriy kilish kerak. Bir katalizatorda, bir reaktorda, polifunkstional katalizator yordamida ikki-uch jarayonni olib borish yukorida kursatilgan kamchiliklarni barxam berishga yordam beradi. Yangi katalizatorlarni yaratish, ularni sanoat mikyosida sinab kurish kup vakt talab kiladi. Buning uchun ilmiy tekshiruv ishlarini olib borish uchun yangi apraratlarni kullash kerak buladi. Buning natijasida ilmiy tadkikot ishlarni bajarish uchun ketadigan vakt ancha kamayadi. Bu erda analitik ishlarda kullaniladigan xromotograf va fizik-kimyoviy priborlar tugrisida, ularni tadkik kilish masalasi turibdi.
Neftni kayta ishlash va neft kimyosi sanoatida xozirgi vaktda sanoat mikyosida juda kup katalizatorlar ishlab chikarilmokda. Lekin bu katalizatorlarni kupchiligini 20-30 yil oldin tatbik etilgan. Yangi nazariyalar asosida tayyorlangan va tatbik etilgan katalizatorlar deyarli yuk.
1993 yil 3 avgustda respublikamizni neft maxsulotlari bilan ta’minlanishi va Buxoro neftni kayta ishlash zavodini kurilishi uchun № 389 buyruk chikdi. Zavod ishga tushgunga kadar 6 km avtomagistral yuli, elektr toki gaz, suv va issiklik manbai inshootlari va kupgina kommunal uylari kurildi.
1997 yil 22 avgustda Uzbekiston tarixida unutilmas kun, ya’ni BNKZning ochilishi kuni buldi. Tantanali ochilish marosimini Buxoro viloyati xokimi S.K. Xusenov boshlab berdi. Ochilishda diplomatik korpus a’zolari va konstern, ministrlik, korporastiya va tashkilot boshliklari katnashdilar. BNKIZ kurilishda Franstiya, Amerika va Turkiyaning ilgor firmalari kompaniya va banklari katnashdilar. Dunyoda mashxur
«Teknip», «Marubeni», «Gamma», «Kellog» va va firmalari va «Cheyz Manxetten»,
«Eksimbank», «Kredi Kommersian de Frans», «Pariba» banklari Uzbekiston davlati
ishonchli xamkor ekanligiga amin bulishdi. BNKIZ ning loyixasida ustida 7 ta institut ishlashgan.
Zavodning umumiy maydoni 220 gektar. BNKIZ da 22 ta stex bulib: ular kuyidagilar: Texnologiya stexi, TSЦ, VIK, AKS, RMK, StZL, KIP va A va boshkalar. Zavodda 1681 kishi mexnat kilib kelmokda. Shulardan 300 kishini ayollar tashkil etadi. Ayni vaktda (2001 y) BNKIZ da 2 mln.t/y neftni kayta ishlayapti. Olinadigan asosiy neft maxsulotlari bular: SNG gazlari; benzin –A-76, AI-93; Avia kerosin (TS-1;Ts-e); dizel yokilgisi, oltingugurt, mazut va boshkalar.
BNKIZ da asosiy stex bu: - a1 –Texnologiya stexi xisoblanadi. Bu stex asosan 5 ta blokdan iborat.
1 blok: № 10 atmosferali xaydash.
№ 11 naftenlarni gidrotozalash (Naften 1-gidrotozalash) 2 blok: № 21 Katalitik riforming.
№ 22 Katalizatorni regenerastiyalash.
3 blok № 13 Gazoylni gidrotozalash.
№ 50 Energoresurs
№12 Kerosinni demerkapmtanlash. 4 blok № 31 Gazni frakstiyalash kurilmasi.
№ 32 Aminli tozalash.
№ 33 Texnik suvlarni tozalash.
№ 41 Oltingugurtdan tozalash.
№ 42 Oltingugurtdan tozalash.
№ 43 Oltingugurtdan tozalash.
5 blok ELOU. (Elektr tuzsizlantirish va suvsizlantirish kurilmasi).
TEXNIK KISM
Do'stlaringiz bilan baham: |