O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

ARISTOTEL 
– 
(384-
322).
Eramizdan 
avval 
yashab o’tgan qadimgi grek 
faylasuf 
olimi. 
367-346 
yillarda Afinadagi Platon 
akademiyasida tahsil olgan. 
Aleksandr 
Makedonskiyni 
tarbiyalagan. Fizikaga doir 
bir nechta asarlar yozgan. 
“Fizika”, “Moddaning hosil 
bo’lishi 
va 
yo’qolishi”, 
“Osmon 
haqida”, 
“Mexanika” 
va 
“Parametrlarni 
o’lchash 
masalalari”, “Moddani besh 
holatini bergan”, “Issiq va 
sovuq”, “Ho’l va quruq” 
hamda “Olov”. Materiya 
ko’rinishida havo, suv va 
olov 
mavjudligini 
e’tirof 
etgan, efir mavjudligini tan 
olgan. 
PTOLOMEY KLAVDIY
– 
Eramizdan oldingi II-asrda 
yashagan buyuk matematik va 
astronom. Bu sohadagi yozgan 
asarlari 13 ta kitobni tashkil 
etadi. 
Ptolomey 
yilning 
davomiyligini 
aniqlagan. 
Quyosh va oy tutulishining 
ikki 
marta 
takrorlanishi 
orasidagi vaqtni topgan. 1028 
ta yulduzning jadvalini tuzgan, 
pretsessiya hodisasini tushun-
tirgan, yorug’lik refraksiyasiga 
tuzatma 
kiritgan. 
Olim 
tomonidan yozilgan ko’pgina 
ilmiy ishlar geografiya va 
optikaga bag’ishlangan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ISAAK NYUTON 
– (1643-1727)
. Ingliz olimi, 
klassik fizika asoschisi. Kembridj universitetini 
1665 yilda tugatgan. Ilmiy 
yo’nalishi 
mexanika, optika, astronomiya va matematika. 
Butun olam tortishish qonunini kashf etgan, 
yorug’lik dispersiyasini aniqlagan, yorug’lik 
korpuskulyar nazariyasining asoschisi. Asosiy 
ilmiy ishlaridan biri “Natural filosofiyasining 
matematik boshlanishi” hisoblanadi. Markazga 
intilma kuch va mexanikadagi 3 ta qonunni 
bergan. Dunyoning fizikaviy tasvirini bergan. 
Vaqt va fazo tushunchasini kiritgan. Birinchi 
reflektorli teleskopini 
yasagan. Yorug’lik 
interferensiyasini va difraksiyasini o’rgangan. 
Yorug’lik interferensiyasi hodisasida nyuton 
halqalarini kuzatgan. Yorug’likning ikkilanib
sinish hodisasini tushuntirishga harakat qilgan. 
Yorug’lik haqidagi ta’limotlarini “Optika” 
ilmiy 
asarida 
keltirgan. 
Uning 
nomiga 
bag’ishlab SI sistemasida kuchning o’lchov 
birligi “Nyuton” qabul qilingan.
Ulardan biri 
yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalish qonuni
(1.1-rasm) va 
ikkinchisi, 
manbalardan tarqalayotgan yorug’liklarning o’zaro daxlsizlik 
qonunidir (1.2-rasm)
. Har ikkala qonunlar tabiatda vujudga keladigan hodisalar 
bilan bevosita bog’liq. Bularga buyum yoki jismlar soyasining hosil bo’lishi, 
quyosh

---

7 
yoki oyning tutulishi hamda har bir yulduzdan keladigan yorug’liklarning 
daxlsizligi kabilar misol bo’la oladi.