guzar, koʻprik, mavzelar nomlarini tartibga solish toʻgʻrisida
takliflar ilgari
surilgan; shuningdek, shahardagi koʻhna nomlar – Chorsu, Xadra, Anhor,
Beshogʻoch, Darxon, Jangob kabilar xususida mulohaza yuritilgan. Masalan:
“Chorsu” – koʻchalar kesishgan joy. Odatda Chorsu shahar markazi boʻlib, bu
yerdan asosiy koʻchalar boshlangan. Shundan turkiy tillarda “chorsu” soʻzidan
“bozor”, “chorsuvchi-baqqol” degan maʼnolar yasalgan. Toshkentning Chorsusi
shunday joy edi. “Eski Juva” – xon arkining chekkasida boʻlib,
harbiy aslahalar
(sovut, qalqon, qilich, nayza kabilarning – bular “joʻba”, talaffuzda “joʻva” deb
yuritilgan) ombori joʻvaxona edi. Umuman juva (joʻba) bozor degan maʼnoni
anglatadi. “Xadra” – xon oʻrdasining chegarasidagi yoʻl – “haddi roh” soʻzlaridan
hosil boʻlgan. Salor arigʻi – shu ariqni sipoh salor, yaʼni bosh qoʻmondon
qazdirganidan dalolat beradi. “Anhor” arabcha “nahr” (daryo) soʻzining koʻplik
shakli boʻlib, Toshkentda ariq, kanal maʼnosida ishlatiladi. “Jangob” – XVIII asr
oxirida Toshkent dahalari oʻrtasida boʻlgan janglarning yodgorligi. Beshogʻoch –
“beshinchi yogʻoch”, yaʼni beshinchi stansiya maʼnosidandir. Yogʻoch – masofa
oʻlchovi, tosh, farsang qatorida, taxminan, 7–8 km. Bu ehtimol, Eski Toshkentdan
hisoblaganda beshinchi karvonsaroy boʻlgandir. “Darxon” – soliqdan ozod
qilingan joylar.
H.Hasanovning tadqiqotida keltirilgan
joy nomlari etimologiyasida
shaharning relyefi, ijtimoiy-iqtisodiy, maʼmuriy, etnik holati,
siyosiy tarixi,
madaniyati aks etgan. 1967-yilda S.I. Zininning “О микротопоним Ташкента”
3
maqolasi nashr qilindi. Olimning 1994-yilgi “О номинативной, адресной,
культурно-исторической и других функциях названий улиц Ташкента” nomli
tezisida Toshkent koʻchalarining nomlanishi haqida
fikr bildirilgan va shaxs
ismlari juda koʻpligi, nom berishda koʻchaning tarixi, muhim bir obyektning
yaqinida joylashishi hisobga olinmay qolganligi, tarixiy
nomlar olib tashlangani,
shahar tarixiga umuman tegishli boʻlmagan nomlar qoʻyilgani, takror toponimlar
uchrashi kabilar, taʼkidlab oʻtilgan.
3
Зинин С.И. О микротопонимии Ташкента // Общественные науки в Узбекистане – Ташкент, 1967. – № 2. – С.2.
A.Yoʻldoshevning 1969-yili chop etilgan “Аграрные отношения в
Туркестане”
4
asarida Turkiston oʻlkasida xalq xoʻjaligining taraqqiy etish
qonuniyatlari koʻrsatilgan.
Bir qancha sanoat korxonalari, bank va firmalarning
faoliyati haqida bayon etilgan. Ularning ayrimlari Toshkent shahri bilan bogʻliq
edi.
Toshkent toponimiyasiga bevosita taalluqli tadqiqotlardan yana biri
Sh.M.Qodirovaning
“Микротопонимы
Ташкента”
(“Toshkent
mikrotoponimlari”) mavzusida yozilgan nomzodlik dissertatsiyasidir (1970).
Mazkur tadqiqot bevosita Toshkent shahar toponimiyasiga bagʻishlangan. Unda
shahardagi mikrotoponimlarning tasnifiga keng oʻrin berilgan, ayni paytda ayrim
toponimlarning kelib chiqishi haqida ham soʻz boradi.
1970-yili M.Yunusxoʻjayevaning “Из
истории землевладения в
дореволюционном Туркестане”
5
nomli risolasi nashrdan chiqdi. Unda asosan,
rus knyazi N.K.Romanovning Turkistonda kechgan hayoti va faoliyati yoritilgan.
Romanovga tegishli boʻlgan yer, zavod, fabrika, uy-joylar qatorida Toshkentda u
tomonidan qurilgan kinoteatr, zavod, saroy kabilarning nomlari tilga olingan.
Toshkent
shahri
tarixiy toponimlari haqida A.Oʻrinboyev va
O.Boʻriyevlarning “Toshkent Muhammad Solih tavsifida” nomli risolasida ham
maʼlumot bor. Unda
Do'stlaringiz bilan baham: