- 927 -
ajraladi. Uni qon zardobidagi konsentratsiyasini 50% ga kamayishi uchun 3
kunga vaqt kerak bo‘ladi. Xingamin va uni metabolitlarini ajralishining asosiy
yo‘li bu buyrak orqalidir. Dori vositani 70% ga yaqini o‘zgarmagan holda
ajraladi. Eliminatsiya tezligi peshobni kislotali muhitida ortadi va ishqoriy
muhitida kamayadi. Xingaminni
bezgakning hamma turida, hamda ichakdan
tashqari amebiazda qo‘llaniladi. Bundan tashqari kollagenozlar (masalan,
revmatizm
va
revmatoidli
artritlar)da
ham
samarador
(ehtimol,
immunodepressiv xossasi hisobiga). Uni yurak ritmini buzilishlarini oldini
olishda va amiloidozda ham tavsiya etishadi. Xingamin odatda ichishga
buyuriladi, ba'zan parenteral kiritiladi. Bezgakni davolashda xingamin yaxshi
o‘zlashtiriladi. Noxush ta'sirlar asosan uni katta dozalarda davomli qo‘llaganda
yuzaga chiqadi (kollagenozlarni davolaganda). Ular dermatit, dispepsik
o‘zgarishlar, bosh aylanishi kabilarda namoyon bo‘ladi. Eng og‘ir
asorati bu
ko‘rishni buzilishi (retinopatiyani ham qo‘shganda). Kamdan-kam hollarda
leykopeniya, jigar funksiyasini buzilishi qayd qilinadi. Xingaminni davomli
qo‘llaganda ko‘rish, jigar funksiyalari va qon hosil bo‘lish jarayonini nazoratga
olish zarur.
Farmakologik xossalari va qo‘llashga ko‘rsatmalar bo‘yicha galoxin
(sikloxin), gidroksixloroxin (plakvenil), amodiaxin (kamoxin) dori vositalari
xingaminga juda o‘xshashdir. Xloridin (pirimetamin) ham gematoshizotrop
vositalarga mansub. U digidrofolatreduktazaning ingibitori bo‘lganligidan
digidrofoliev kislotasi
2
almashinuvini buzuvchi modalarga mansub.
______________________
1
Janubi-sharqiy Osiyo,
Janubiy va Markaziy Amerika, Afrika kabi bir qator
davlatlarda xingaminga chidamlilik orttirgan P.falciparumning shtammlari
topilgan.
2
Bunday ta'sir mexanizmiga bigumal (proguanil) ham ega. Uni ba'zan
plazmodiylarni xingaminga rezistentlik orttirgan holatlarda qo‘llaniladi.
- 928 -
To‘qimalarda kuchli darajada ammo xingamindan kamroq to‘planib qolish
(depolanish) va davomli ta'sir ko‘rsatish xossasiga ega. Ta'siri sekin
rivojlanganligidan xloridinni asosan bezgakni shaxsiy profilaktikasi uchun
qo‘llashadi.
Bezgak plazmodiylari ushbu dori vositaga juda tez chidamlilik orttiradilar.
Xingaminga chidamlilik orttirgan tropik bezgakda
xloridinni sulfanilamidlar
bilan birga (kombinatsiya) qo‘llashadi. Xloridinni sulfanilamidlar bilan
birgalikda nafaqat bezgakni, balki toksoplazmozni davolashda ham qo‘llashadi.
Eritrotsitar shizontlarga halokatli ta'sirni xinn daraxti po‘stlog‘idan olinadigan
alkaloid bo‘lmish xinin ham ko‘rsatadi. U bezgakka qarshi nisbatan kuchsiz
ta'sir etadi. Xininning katta ustunligi uning ta'sirini tez rivojlanishidadir. Xinin
ancha katta zaharlilikka ega ekanligi bilan ajralib turadi. Uni qo‘llaganda turli
xil noxush ta'sirotlar (bosh
aylanishi, ko‘rish va eshitishni buzilishi, buyrak
funksiyasini susayishi, ko‘ngil aynishi, qayt qilish, diareya, allergik reaksiyalar)
tez-tez kuzatiladi.
Xingaminga va ko‘pgina dori vositalariga chidamlilik orttirgan tropik
bezgak xurujlarini bartaraf etish va uni davolashda xinin katta ahamiyatga ega.
Dori dori vositalari sifatida xininni sulfati, gidroxloridi va digidroxloridini
qo‘llashadi.
4-xinolinmetanol hosilasi guruhiga sintetik dori vosita mefloxin mansub.
Xininga o‘xshab u gematoshizotrop ta'sir ko‘rsatadi. Ta'sirining
davomliligi
bilan ajralib turadi. t
½
>6 kun (xininniki t
½
~10 soat) faqat ichiladi. Mahalliy
ta'sirlovchi xossaga ega. Xininga nisbatan kam zahar. Dispepsik buzilishlar,
terida toshmalar, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi kuzatilishi mumkin. Dori vositani
katta dozalarda qo‘llaganda nevrologik buzilishlar, tirishish rivojlanishi
mumkin.
Sulfanilamidlar va sulfonlar ham gematoshizotrop faolligiga egadirlar.
Ularning samaradorligi bezgak plazmodiylarining para-aminobenzoy kislotasini
o‘zlashtirishlarini buzilishi bilan bog‘liq.
- 929 -
Sulfanilamidlardan sulfazin, sulfapiridazin,
sulfadimetoksin, sulfalen,
sulfadoksinlarni qo‘llashadi. Sulfonlar guruhidan moxovga qarshi vositalar
sifatida topilgan diafenilsulfon (dapson) bezgakni davolash va oldini olishda
qo‘llaniladi.
Sulfanilamidlar va sulfonlarni gematoshizotrop faolligi nisbatan katta
emas. Ularning ta'siri sekin rivojlanadi. Ushbu dori vositani yakka o‘zini
qo‘llashmaydi. Ularni odatda boshqa bezgakka qarshi vositalar bilan birga,
masalan, xinin, digidrofolatreduktazaning ingibitori (xloridin, trimetoprim) bilan
qo‘llashadi.
Tez-tez kombinatsiyalangan dori vositalarni, masalan, fansidor (xloridin +
sulfadoksin) qo‘llashadi.
Xingaminga chidamlilik orttirilgan hollarda, ba'zan tetratsiklin qatoridagi
antibiotik doksitsiklin qo‘llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
