O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi

r ■ Kk
bu yerda: A_r ■ K_tt — texnik soz avtomobil-kunlar soni, avtomobil- kun;
A, ■ Kk — ko‘rilayotgan davrdagi jami avtomobil- kunlar soni, avtomobil-kun.

3. 
   Avtobuslarning ishga chiqish koeffitsiyenti
   

Bu koeffitsiyent ro‘yxatdagi avtomobillardan qay darajada foydalanilayotganligini tavsiflaydi va ishga chiqqan avto- buslar sonining ro‘yxatdagi avtobuslar soniga nisbati bilan aniqlanadi:
a) bir avtomobilning ma'lum bir kalendar kunlari uchun ishga chiqish koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi:



^au

^Kish
Kk ^;

bu yerda: K_ish — avtomobilning ishga chiqish kunlari, kun;

K_k — ko‘rilayotgan davrdagi kalendar kunlari soni, kun;
b) avtosaroy uchun bir kunlik ishga chiqish koeffitsiyenti:



^aish ^_

^ish
^Aro‘yxat

bu yerda: A_ish — ishga chiqqan avtobuslar soni, dona;

A_ro‘yxat — ro‘yxatdagi avtobuslar soni, dona;
d) avtosaroyda ma'lum bir kalendar kunlari uchun ishga chiqish koeffitsiyenti:
bu yerda: A_r ■ K_ish — ishdagi avtomobil-kunlar soni, avto- mobil-kun;
A ■ Kk — ko‘rilayotgan davrdagi jami avtomobil- kunlar soni, avtomobil-kun.

4. 
   Avtobuslarning ish va yo‘nalishdagi vaqti
   

Avtobusning ish vaqti yo‘nalishdan saroyga qaytib kirish vaqtidan saroydan yo‘nalishga chiqish vaqti va ayrim texnik- tashkiliy sabablarga ko‘ra to‘xtab turish va tushlik vaqtlarining ayirmasidan iborat bo‘ladi:
^ish ⁼ ^qayt ^_ ^chiq ^_ ^tush ^_ ^tex.to‘x., soat;
bu yerda: T_qayt — ATKga qaytish vaqti, soat;
T_chiq — ATKdan chiqish vaqti, soat;
T_tush. — tushlik vaqti, soat;
T_tex.to‘x. — texnik sabablarga ko‘ra to‘xtash vaqti, soat.
Avtomobillarning ish vaqti qancha katta bo‘lsa, ularning ish samaradorligi ham shuncha yuqori bo‘ladi. Buning uchun avtomobillar ishini 1,5 va 2 smena qilib tashkil etish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Lekin ish vaqtining uzunligi yo‘lovchilar oqimining kunning soatlari bo‘yicha o‘zgarishidan kelib chiqqan holda aniqlanishi kerak. Aks holda avtobuslarning bo‘sh yurishi ekspluatatsion xarajatlar ortib ketishiga olib keladi.
Avtobuslarning yo‘nalishdagi vaqti ish vaqtidan ular birin- chi bekatga borishi va oxirgi bekatdan saroyga qaytib kelishi uchun sarflangan nollik yurish vaqtlarining ayirmasi orqali aniqlanadi:
Ty - ^Tish ^to - ^ish ^to1 ^to2, soat;
bu yerda: T_ish — avtobusning ishdagi vaqti, soat;
t_o — avtobusning nollik yurish vaqti, soat; t_O1 — avtobusning 1-nollik yurish vaqti, soat; t_O2 — avtobusning 2-nollik yurish vaqti, soat.
Formuladan ko‘rinib turibdiki, yo‘nalish vaqtini oshirish uchun nollik qatnovlarga sarflanadigan vaqtni kamaytirish kerak bo‘ladi.

5. 
   Harakat tezligi
   

Harakat tezligi eng asosiy ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, avtobuslarning ish unumdorligi, yo‘lovchilarning manzillariga tez yetib borishlari uning qanday kattalikda ekanligi bilan tav- siflanadi.
Avtomobillarda, umuman olganda, tezlikni quyidagi tur- larga ajratish mumkin:

1. 
   maksimal tezlik. Maksimal tezlik avtobus dvigatelining quvvatiga bog‘liq bo‘lib, ularning texnik tasnifida zavod tomonidan ko‘rsatilgan bo‘ladi;
   
2. 
   texnik tezlik. Avtomobillarning texnik tezligi yo‘l sharoitidan kelib chiqib, haydovchi tanlagan harakat tezligiga bog‘liq bo‘ladi va bosib o‘tilgan yo‘lning harakatlanish vaqtiga nisbati bilan aniqlanadi:
   

_v ^ly _; ^km _;
^Vt = ~_t ’ 7’
^t_har ^soat
bu yerda: ^ly — yo‘nalish uzunligi, km’ t_har — harakat vaqti, soat’

4. 
   aloqa tezligi. Aloqa tezligi texnik tezlikdan kichik bo‘lib, yo‘lovchilarning o‘z manzillariga qanchalik tez yetkazilishini tavsiflaydi. Aloqa tezligi avtobusning bosib o‘tgan yo‘lining harakatlanish va oraliq bekatlarda to‘xtab turish vaqtlari yig‘indisiga nisbati bilan aniqlanadi:
   

_v _ ^ly ’ ^km
thar + ⁽ⁱob ' ^tob) ^soat
bu yerda: i_ob — oraliq bekatlar soni, dona;
t_ob — oraliq bekatda to‘xtash vaqti, s’

4. 
   tasarruf tezligi. Bu tezlik bosib o‘tilgan yo‘lning avtobus- ning ish vaqtiga yoki yo‘nalish uzunligining qatnov vaqtiga nisbati bilan aniqlanadi: