O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

yuk ko’taruvchi inshootlar
ko’targichlar bilan 
birgalikda qo’llaniladi. Ko’targichlar tarkibiga uzatmalar, chig’ir, transport bazasi, 
polispast tizimi kiradi va ulardan asosan joriy tamirlashda foydalaniladi. 
3.
Tushirish-ko’tarish
agregatlarining tarkibiga
– transport bazasida kuch 
uzatmalarini agregatlash transmissiyasi, chig’ir polispast tizimi, minora, tokchalar, 
quvurlarni tushirish va ko’tarish uchun mexanizatsiya vositalari, shtangalar, ko’chma 
minoralar uchun kabellar kiradi. Guruhcha tarkibiga har xil turdagi agregatlar, 
yuqorida keltirilgan agregatlar, har xil qo’shma va konstruktiv bajarilgan holda 
qo’llaniladi. Transport bazasida jihozlar agregatlanadi, har xil avtomobillar, 
transportlar va boshqa turdagi tashigichlardan foydaniladi. 
4.
Bu kichik guruhda
tushirish-ko’tarish asboblari quvurlarni yoki 
shtangalarni yer osti ta’mirlash ishlarini ko’targichlar yordamida va maxsus 
qurilmalar jamlanmasi bilan birgalikda – quvur elevatorlari va shtroplar, kalitlar, 
spayderlar, manipulyatorlar qo’llaniladi. Bu qurilmalarning eng muhim tomoni 
shundaki, amalga oshiradigan ishlariga qarab ularning har xil turlarini kichik 
guruhlarga birlashtirish mumkin. Elevatorlar va shtroplar bir guruhga kirib, yuk 
ko’taruvchi qurilmalar jumlasiga kiradi, mufta tagidagi quvurlar tizmasini osib saqlab 
turadi. Quvurlarning kaliti – quvurlarni, shtanga quduqqa tushirilganda yoki 
quduqdan ko’tarib olishda mahkamlash yoki echishda qo’llaniladi. Quvurlarning 
kaliti dastakli, mexanizatsiyalashtirilgan, avtomatlashtirilgan turda bo’ladi. 
Spayderlar alohida mustaqil guruhga bo’linadi, quvurlar tizmasini og’irligini 
silindrik sirtidan saqlab va qisib turuvchi qurilmalarga mansubdir. Spayderlar 
mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan bo’ladi. U elevator bilan birga ishlaydi 
va yuk ko’taruvchi mexanizm hisoblanadi. Yuk ko’tarish quvvati 100 tonna va undan 
ortiq bo’ladi. Manipulyatorlar yordamida quvur va shtangalarni tushirish-ko’tarish 
operatsiyalarini ko’chirish jarayonlari amalga oshiriladi. Tushirish-ko’tarish 
operatsiyalarida shtangalar bilan oddiy asboblar va moslamalar birgalikda 
foydalaniladi. Mexanik yoki avtomatik shtangali kalitlar kam qo’llanilganligi uchun 
ularni alohida kichik guruh qilish mumkin. Mexanik va avtomatik spayderlar, kalitlar, 
manipulyatorlar tushirish-ko’tarish operatsiyalari uchun kompleks agregatlar tuzilishi 
mumkin yoki ulardan alohida foydalaniladi. Avtonom uzatmalar, IYod (ichki yonuv 
dvigatel) 
yoki 
gidravlik 
hamda pnevmatik elektrodvigatellarning alohida 
bajarilmasidan quduqlarni yer osti ta’mirlashda keng qo’llaniladi. Shuning uchun 
ularni mustaqil kichik guruhga ajratish muvofiq bo’ladi. 
5.
Bosim bilan quduqlarni ta’mirlashda qo’llaniladigan jihozlar.
Yuqori qatlam 
bosimga ega bo’lgan quduqlarni ta’mirlash ishlari odatda ochiq favvoralarni kelib 
chiqishi bilan bog’liqdir. Bunday holatlarni oldini olish hamda quduqlarga quvurlar 
tizmasini yoki shtangalarni bosim ostida tushirishda bu jihozlarning jamlanmasi 
qo’llaniladi. Bu jamlanmaning tarkibiga quduqqa tushiriladigan quvurlar, shtangalar 
va qurilmalar quduq ustini germetiklash uchun bosim bilan bostiradigan ko’taruvchi 
maxsus qurilmalar ham qo’shiladi. Ko’taruvchi qurilmani tushirish-ko’tarish 
operatsiyasini mexanizatsiyalashtirish uchun u gidravlik vosita bilan jihozlanadi. 

---

26 
6.
Ochiq favvoralarni bartaraf qiluvchi jihozlar
. Quduq jihozlarini ishlamay 
qolishi, uning noto’g’ri tanlanishi, ba’zida texnologik jarayonlar yetishmagan 
malakada bajarilganda ochiq favvoralar paydo bo’ladi. Ochiq favvoralarni bartaraf 
qilishda ba’zida yong’inli favvoralarni to’xtatishda bosim oshishini ta’minlashda 
qo’llaniladigan jihozlar bilan birgalikda maxsus manipulyatorlar va yong’inga qarshi 
oraliq masofadan ko`rashuvchi texnikalardan foydalaniladi. 
7.
Quduqlarni yuvishda qo’llaniladigan jihozlar
. Quduqlar ishlatish davrida 
uning stvoliga qum va loy zarrachalari yopishadi va tiqin ko’rinishida tiqilib qoladi. 
Quduqning stvoli va filtri smola, parafin, korroziya mahsulotlari va boshqa moddalar 
bilan ifloslanadi, kapillyar kanallari yomonlashadi. Ba’zida quduqqa kirib keladigan 
suyuqlik yoki gazning oqimini to’liq bekitib qoyadi. Qumli tiqinlar kuchli agregatlar 
yoki parmalash yo’li orqali yuviladi. Bu guruhdagi jihozlarga yuvuvchi agregatlar 
mansub bo’ladi, quduqlarni ifloslantiruvchi smolalarni, parafinlarni va korroziya 
mahsulotlarini yuvib chiqarishga imkoniyat yaratadi. 
8.
Parafinsizlantiruvchi jihozlarni
ko’taruvchi jihozlarda o’tirib qolgan 
parafinlarni ishlatish davrida yoki quduqlarning yer osti jihozlarida ta’mirlash davrida 
tozalab chiqaradi. Birinchi holatda mexanik usul qo’llaniladi, ikkinchi usulda issiqlik 
usullari qo’llaniladi. 
9.
Quduqlarni kapital ta’mirlash jihozlariga
– eng murakkab jihozlar kiradi, unga 
bir butun murakkab qurilmalar mansubdir, sxemasi va funktsional mo’ljallanishi 
boyicha burg’ilash qurilmalariga o’xshashdir. Bu qurilmalar yordamida burg’ilash, 
sementlash, quduqning egriligini to’g’rilash, o’zlashtirish uchun burg’ilash minorasi, 
asosi, tal tizimi, chig’ir, yuvish tizimi, rotor, vertlyug, yetakchi quvur uzatma va 
transmissiya, transpotr bazasi qo’shiladi. Burg’ilab tugallangan, ta’mirlangan 
quduqlarni o’zlashtirishda ba’zida o’zlashtirishda mobil agregatlar qo’llaniladi. 
10.
Quduqlarni kapital ta’mirlash
asboblari
quduqdagi avariyalarni bartaraf 
qilishda, stvolni to’g’rilashda, quduq ichiga tushib ketgan ba’zi bir detallarni 
chiqarishda, frezerlashda, kapital ta’mirlashda, ba’zida joriy ta’mirlashda qo’llaniladi. 
11.
Quduq ichi ishlarida qo’llaniladigan jihozlar
. Quduqning ichki jihozlari 
va ko’taruvchi jihozlar, quduqqa tushirilgan qirquvchi-klapanlar, pakerlar, gazlift 
klapanlari davriy ravishda almashtirilib turiladi. Davriy vaqt oralig’ida quduq ichi 
parametrlari (harorat, bosim va hakozo) o’lchanib turiladi. Bunda hamma quduq 
ichidagi ishlar maxsus agregatlar, moslamalar va asboblardan tashkil topgan bo’ladi, 
mustaqil jamlanmalar yordamida bajariladi.