O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarkand davlat arxitektura qurilish instituti

Plastmassa to‘shamalarda 
asosan to‘lqinsimon poliefir shishaplastik 
to‘shama ishlatiladi. Salqiligi va ulanish joylari sonini kamaytirish uchun 
to‘lqinsimon to‘shamalar ikkidan ortik tayanchga ega bo‘lib, uzuluksiz to‘sin 
shaklida ishlaydigan qilib joylashtiriladi. To‘lkinsimon listlarni metall yoki 

---

temirbeton vassatusinlarga boltlar yordamida, yog‘och vassatusinlarga esa burama 
mixlar yordamida maxkamlanadi. 
Vassatusinlar. 
Vassatusinlar ustkidan tushayotgan yukni qabul qilib, uni 
joylashgan yotgan konstruksiyalar: to‘sinlar, fermalar, ramalar va ravoklarga 
uzatish uchun xizmat qiladi. Vassatusinlarning bir necha turlari mavjud bo‘lib ular 
muxandislik talablariga ko‘ra tanlanadi. YAxlit chorkirra kesimli yoki tik birikkan 
ko‘sh taxtadan tayyorlangan uzuluksiz vassatusinlar talab etilgan koidaga asosan 
xisoblanadi. Uzlukli vassatusinlar tayachlarda ulanadi. Materialni sarfiga ko‘ra 
uzlukli vassatusinlarga nisbatan uloqi tayanchda joylashmagan uzlukli va uzuksiz 
juftlangan vassatusinlar afzal xisoblanadi, ammo ularni yasash murakkab. Uloqi 
tayanchda joylashmagan vassatusinlar ko‘prok yoyik yuk ta’sir etuvchi kavatlararo 
va tom yopmalarida ko‘llaniladi; ulanish joylari oralatib joylashtiriladi (bir oralik 
tashlab keyingisida ikkita ulok). 
Sanoatda tayyorlanadigan yirik o‘lchamli to‘shama va osma devor panellari 
bir katlamli (isitilmaydigan) va uch katlamli (isitilgan) bo‘lishi mumkin. Bir 
katlamli to‘shamalar rama shaklidagi kobirg‘a va uning bir tomoniga koplangan 
tekis yoki to‘lkinsimon listlardan tashkil topadi. Tuzilishi va xisobi jixatdan ular 
to‘shama va vassa- to‘singa mos keladi. 
Uch katlamli to‘shamalar (yoki osma devor panellari) mustaxkam sirtki 
koplamalardan tashkil topib, ularning oralarida engil yaxlit to‘ldirgich yoki 
kobirg‘ali panjara joylashadi. Ular tashki yukni qabul qilish bilan birga xonalarni 
tashki issik-sovukdan asraydi. Uch katlamli konstruksiyalarda ishlatiladigan asosiy 
materiallar: koplama uchun - shishaplastiklar, suvga chidamli faneraa, asbest- 
sement listlar, alyuminiy kotishmalari, zanglamaydigan po‘lat tunuka; o‘rta katlam 
uchun - yog‘och, turli katakplastlar, ko‘pikplastlar, mineral momiklar; biriktirish 
esa elim yordamida va turli mexanik usullarda bajariladi. 
Konstruksiyada turli jinsli material yoki ishlatilganligi sababli, xarorat va 
namlik tasiridan katlamlararo birikmalarda ichki kuchlanishlar xosil bo‘ladi. 
Ularni e’tiboriga olish va xisobiy yuklaridan xosil bo‘lgan kuchlanishlarga 
ko‘shish kerak. To‘shamalarning ishonchli ishlashi ko‘prok birikmalarning 
karshilik ko‘rsata olish qobiliyatiga bog‘lik. Koplama va o‘rta katlam 
materiallarning chizikli kengayish koeffitsientlari mos kelgan xolda yoki o‘rta 
katlam ashyo yumshok materialdan bo‘lsa, birikmada o‘rinma kuchlanish katta 
bo‘lmaydi va unda elimli birikma ko‘llanilishi mumkin. Aks xolda 
mustaxkamlikni taminlash maksadida elimli mexanik yoki mexanik birikmalar 
qo‘llaniladi. Uchkatlamli to‘shamalar o‘z belgilariga ko‘ra kuyidagicha turlanadi: 
nur 
o‘tkazish 
xossasi 
bo‘yicha-yoruglik 
o‘tkazuvchan 
va 
yorug‘lik
o‘tkazmaydigan; tuzilishi jixatidan-yaxlit o‘rta katlamli va qobirg‘ali; xaroratdan 
ximoyalash jixatidan: isitgich qatlamsiz va isitgich qatlamli, shakliga karab - tekis 
va fazoviy. 

---

2.1.-rasm. Elimfanerali to‘shama: 
a-to‘shama rejasi, b-to‘shama qirqimi, v-to‘shamaning xisob sxemasi; 1-bo‘ylama 
kobirg‘a; 2-ko‘ndalang kobirg‘a; 3-ventilyasiya uchun teshik; 4-qurilish faneraasi; 
5-namdan ximoya qatlam; 6-to‘shamani kobirg‘asi; 7-issiklik saqlovchi qatlam